Theresienstadt: το "πρότυπο" γκέτο της ναζιστικής θηριωδίας

Children_playing_at_Theresienstadt_during_the_Red_Cross_visit
28.10.2019
Theresienstadt: το "πρότυπο" γκέτο της ναζιστικής θηριωδίας

Το χρονικό της απόλυτης ναζιστικής προπαγάνδας

Η φωτογραφία από τον Maurice Rossel, εκπρόσωπο της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού (ICRC), που επισκέφτηκε το στρατόπεδο συγκέντρωσης Εβραίων στην πόλη Theresienstadt (Τερεζίν) της Τσεχίας, στις 23 Ιουνίου του 1944. Τα περισσότερα από τα παιδιά της φωτογραφίας δολοφονήθηκαν στο Auschwitz το φθινόπωρο του 1944, λίγους μήνες μετά.

Bedřich Fritta - Ghetto Fighters House
Aπό τη ζωή στο Theresienstadt. Bedřich Fritta - Ghetto Fighters House (Πηγή: Wikipedia)

Το "υβρίδιο" γκέτο και στρατοπέδου συγκέντρωσης δημιουργήθηκε από τα SS στην πόλη-φρούριο του Τερεζίν, 50 μίλια βόρειοανατολικά της Πράγας, τον Νοέμβριο του 1941 και δέχτηκε τους πρώτους Εβραίους από τη Γερμανία και την Αυστρία τον Ιούνιο του 1942. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ο συγκεκριμένος χώρος προοριζόταν για τους περισσότερο επιφανείς Εβραίους, ανθρώπους με οικονομική άνεση, κοινωνική αναγνώριση, διανοούμενους και καλλιτέχνες, όπως και ηλικιωμένους παρασημοφορημένους για τις υπηρεσίες τους στη Γερμανία κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, ανθρώπους δηλαδή που είχαν ενσωματωθεί στη γερμανική κοινωνία και δεν ήταν το ίδιο εύκολη η εξαφάνισή τους στα πλαίσια του σχεδίου της Τελικής Λύσης.  

Το Theresienstadt χρησιμοποιήθηκε τόσο ως ενδιάμεσος σταθμός πριν τη μεταφορά και την εξόντωση των Εβραίων σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όσο και ως "πρότυπο γκέτο" στα πλαίσια της ναζιστικής προπαγάνδας, έχοντας στοιχεία αυτο-οργάνωσης και μία σχετικά πλούσια πολιτιστική ζωή, που περιελάμβανε συναυλίες, ομιλίες και άτυπη (αν και διεξαγόταν στα κρυφά) εκπαίδευση των παιδιών.

 Παρά τα "πλεονεκτήματα" του συγκεκριμένου γκέτο, σε σχέση με τα υπόλοιπα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι συνθήκες διαβίωσης ήταν εξίσου δύσκολες με τους κατοίκους του να υποσιτίζονται ή και να θανατώνονται εντός των τειχών του. Από τους περίπου 155,000 ανθρώπους που στάλθηκαν  στο Theresienstadt μέχρι το τέλος του πολέμου, 35,000 πέθαναν από την πείνα και τις κακουχίες και 83,000 έχασαν τη ζωή τους σε άλλα γκέτο και στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού βρισκόταν στην ουδέτερη Ελβετία, αποφεύγοντας να ασχοληθεί με τις ρατσιστικές εκδιώξεις του ναζιστικού καθεστώτος, που τις αντιμετώπιζε ως εσωτερικό ζήτημα της Γερμανίας. Προτεραιότητά της ήταν οι αιχμάλωτοι πολέμου, σύμφωνα και με τη Συνθήκη της Γενεύης του 1929, και όχι οι πολιτικοί κρατούμενοι, με τις προσκλήσεις για επίσκεψη στους χώρους αιχμαλωσίας τους να αντιμετωπίζονται από την οργάνωση με σκεπτικισμό υπό το φόβο της πολιτικής εκμετάλλευσης από πλευράς Γερμανών.

 Οι διαρκείς πιέσεις της κυβέρνησης της Δανίας, του βασιλιά της Christian X, του παραρτήματος του Ερυθρού Σταυρού στη Δανία και του ιερατείου της χώρας για τους 450 Δανούς - εβραϊκής καταγωγής, που μεταφέρθηκαν στο Theresienstadt (οι περισσότεροι διασώθηκαν εγκαίρως στη Σουηδία και από τους 500 που συνελήφθησαν οι 50 έχασαν τη ζωή τους κατά την απέλαση), σε συνδυασμό με εκείνες των εβραϊκών οργανώσεων και της εξόριστης κυβέρνησης της Τσεχοσλοβακίας, οδήγησαν στην απόφαση της αποδοχής της πρόσκλησης των Γερμανών από τον ICRC.

Bedřich Fritta - Ghetto Fighters House
Εμπνευσμένο από τη ζωή στα καταλύματα του Theresienstadt. Bedřich Fritta - Ghetto Fighters House . Πηγή: Wikipedia

Μήνες πριν την επίσκεψη, από τον Φεβρουάριο του 1944, τα SS ξεκίνησαν τις προετοιμασίες για την επίσκεψη του κλιμακίου, βάφοντας κτίρια, καθαρίζοντας δρόμους, βάζοντας πινακίδες, "ιδρύοντας" Συναγωγή και σχολείο, επιλέγοντας τους "ηθοποιούς"- αιχμαλώτους της "παράστασης", σκηνοθετώντας τις ενέργειες και τις κινήσεις τους, μέχρι και την παραμικρή λεπτομέρεια. Για να αποκρύψουν το συνωστισμό και την ασιτία των κατοίκων "απομάκρυναν" 7.503 άτομα, ηλικιωμένους, αρρώστους και άτομα με αναπηρία, στο Auschwitz.

 Η ιστορική επίσκεψη έλαβε χώρα στις 23 Ιουνίου του 1944, με το σχέδιο των Γερμανών να λειτουργεί άψογα. Παρά τις επιφυλάξεις των υπευθύνων για την παθητικότητα των έγκλειστων, η τελική αναφορά δεν έκανε καμία νύξη σε παρατυπίες ή προβλήματα, κάνοντας λόγο για "σχεδόν φυσιολογικές" ζωές, υπονομεύοντας την αξιοπιστία της έγκυρης αναφοράς των Vrba και Wetzler, Εβραίων που δραπέτευσαν από το Auschwitz και κατέγραψαν τα όσα συνέβαιναν στο στρατόπεδο, και παραπλανώντας τον ICRC και την κοινή γνώμη. Η αναφορά του Maurice Rossel στιγμάτισε τόσο τον ίδιο όσο και τη Διεθνή Επιτροπή, αποτελώντας μία από τις μεγαλύτερες αποτυχίες της.

 Σε συνέντευξη που έδωσε ο Maurice Rossel στον Claude Lanzmann το 1979, αναφέρεται στο ρόλο του, στην απρογραμμάτιστη επίσκεψη που έκανε στο Auschwitz, για να καταλήξει στην εμπειρία του Theresienstadt με τον δημοσιογράφο να παρουσιάζει, σε αντιδιαστολή με το πόρισμα και τα λεγόμενα του Rossel, την ίδια την πραγματικότητα.

 Σημειώνεται πως στην ιστορία του Theresienstadt στηρίζεται η παράσταση Himmelweg του Juan Mayorga, που παίζεται αυτό το διάστημα στο Θέατρο Τζένη Καρέζη.   

Πηγές πληροφοριών: Wikipedia, United States Holocaust Memorial Museum, Ehri-project

Νίκος Πράσσος

Νίκος Πράσσος

Μου είπε η σύζυγος "τα γράφεις που τα γράφεις δεν τα ανεβάζεις και σε καμιά ιστοσελίδα;" Όπερ και εγένετο.  Η τέχνη ισορροπεί τον τεχνοκρατισμό της Πληροφορικής, που σπουδάσαμε και διδάσκουμε. Συναίσθημα και ορθολογισμός ακροβατούν σε ένα ταξίδι με κοινό παρoνομαστή τη γνώση, επαναπλαισιώνοντας τις υπάρξεις μας μέσα σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει, μένοντας συνάμα τόσο ίδιος, όπως και οι άνθρωποί του.