Ύμνος στην αποδοχή της διαφορετικότητας
Το Μπεντ του Μάρτιν Σέρμαν παραμένει ένα σημαντικό έργο, παρά τα ελαττώματά του. Πρωτοπόρο για τα τέλη της δεκαετίας του '70, όταν και πρωτοπαίχτηκε, συνεχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον και στις μέρες μας, όχι τόσο για τη γραφή και τους χαρακτήρες του όσο για τα θέματα που πραγματεύεται και την ωμότητα με την οποία τα αποδίδει. Μπορεί να είμαστε εξοικειωμένοι με το Ολοκαύτωμα, τις διώξεις των Εβραίων και τις απάνθρωπες μεθόδους του χιτλερικού καθεστώτος, ελάχιστα όμως γνωρίζουμε για την εξόντωση των ομοφυλόφιλων, οι οποίοι επίσης βρέθηκαν στο στόχαστρο των Ναζί, με τον Σέρμαν να φέρνει στο φως μέσα από το έργο του την ανείπωτη τραγωδία αυτών των ανθρώπων, ευαισθητοποιώντας την κοινή γνώμη για ένα άγνωστο (ως τότε) ζήτημα.
Το πρόβλημα, αλλά και η δικαιολογία του Σέρμαν για την όποια ιστορική ασάφεια έγκειται στην απουσία σχετικών πληροφοριών, μιας και η ομοφυλοφιλία διωκόταν ακόμα και ποινικά σε αρκετές δυτικές χώρες με αποτέλεσμα οι επιζήσαντες και οι οικογένειες των θυμάτων να αποσιωπούν τα όσα συνέβησαν από τον φόβο των κυρώσεων και του κοινωνικού στιγματισμού.
Όταν λοιπόν αναφέρεται στην παράσταση πως οι ομοφυλόφιλοι κρατούμενοι με το αναγνωριστικό ροζ τρίγωνο ήταν σε χειρότερη μοίρα από όλους τους υπόλοιπους, άποψη που ο ίδιος ο δημιουργός δεν τεκμηριώνει, παρά παραθέτει ως υποκειμενική γνώμη ενός εκ των ηρώων του, ουσιαστικά προωθείται η αίσθηση που έχουμε για την ευρύτερη αντιμετώπισή τους από την ίδια την κοινωνία.
Στο ξεκίνημα παρουσιάζεται ένα διαφορετικό Βερολίνο μέσα από το ξεφάντωμα των ανυποψίαστων θαμώνων ενός κλαμπ ομοφυλόφιλων στις απαρχές της Νύχτας των Μεγάλων Μαχαιριών, όταν και στο στόχαστρο του Χίτλερ και των SS βρέθηκαν οι πολιτικοί και στρατιωτικοί του αντίπαλοι και ανάμεσά τους και οι μειονότητες ως ιδεολογικό προκάλυμμα των μαζικών δολοφονιών του δραματικού τριημέρου. Αυτή η εικόνα ευδαιμονίας και ανεμελιάς αντιστρέφεται στις επόμενες σκηνές, δείχνοντάς μας το πώς άλλαξε το κλίμα στη Γερμανία στα χρόνια που ακολούθησαν, με τους πρωταγωνιστές, που αδυνατούν στην αρχή να συνειδητοποιήσουν τον κίνδυνο που διατρέχουν, να βρίσκονται κυνηγημένοι και φυλακισμένοι, αντιμέτωποι με τους χειρότερους εφιάλτες τους, έχοντας ως θύτες τους ομοεθνείς τους.
Στον κεντρικό ρόλο ο Μαξ ( Μέμος Μπεγνής ) ένας φιλήδονος αντιήρωας, ο οποίος έχει έρθει σε ρήξη με την εύπορη οικογένειά του για να ζήσει μία ασυμβίβαστη, αν όχι άσωτη, ζωή, γεμάτη γλέντι και καλοπέραση. Μπροστά στην απειλή του φασισμού προσπαθεί να επιβιώσει, χωρίς να διστάσει να απαρνηθεί την ομοφυλοφιλική ταυτότητά του, καθώς και τον Ρούντι (Γιάννης Σίντος), τον υποτιθέμενο σύντροφό του και έναν από τους λίγους ανθρώπους που πραγματικά τον αγάπησαν.
Οι αναλαμπές του Μαξ και οι αμφιταλαντεύσεις του σε σημεία, όπως στην περίπτωση της απόρριψης του σχεδίου του θείου του Φρέντι ( Δημήτρης Καραμπέτσης ), με τον τελευταίο να προτείνει την απόδρασή του στη Γαλλία χωρίς όμως τον Ρούντι, είναι ενδεικτικές του ασταθούς χαρακτήρα του, της δυσκολίας των αποφάσεων που έχει να λάβει, αλλά και της προσπάθειας του Σέρμαν να αποδώσει έναν πιο αληθινό πρωταγωνιστή, "συνοδευόμενο" από τα πάθη και τις αμαρτίες του με το κείμενο να αδυνατεί να δημιουργήσει ένα πρόσωπο με βάθος, που να κεντρίζει το ενδιαφέρον ως προσωπικότητα.
Παρακολουθώντας την παράσταση και βλέποντας το αχαλίνωτο ξεκίνημα, την κρυφή ζωή κάποιων εκ των συμπρωταγωνιστών ή τους γάμους - βιτρίνα για την ικανοποίηση των "πρέπει" της κοινωνίας αναρωτηθήκαμε αν τελικά οι εποχές μένουν οι ίδιες ή αν ο Σέρμαν επέλεξε να μεταφέρει τις ζωές των ομοφυλόφιλων των Η.Π.Α. των τελών της δεκαετίας του '70 σε "φόντο" Τρίτου Ράιχ με το πρόσχημα της έλλειψης σχετικών αναφορών. Αυτή η αίσθηση μας κάνει να αντιμετωπίζουμε το έργο ως αφορμή για περαιτέρω έρευνα και όχι ως ιστορική αποτύπωση της πραγματικότητας. Η παραπάνω όμως διαπίστωση δεν αναιρεί τη σημασία του ούτε το γεγονός πως καταφέρνει να μεταδώσει μηνύματα, που λειτουργούν όχι μόνο για τους ομοφυλόφιλους, αλλά και για άλλες κοινωνικές ομάδες που διεκδικούν την ισότητα, την αποδοχή και το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση, βγαίνοντας από το περιθώριο.
Ο Πέτρος Ζούλιας επιλέγει στο μεγαλύτερο μέρος τη ρεαλιστική προσέγγιση του αυθεντικού, επικεντρώνοντας στην ιστορία, αφήνοντας, παράλληλα, τις ερμηνείες να αναδειχτούν, αν και στις βίαιες και πιο σοκαριστικές στιγμές θα προτιμούσαμε μία πιο δημιουργική και λιγότερο τετριμμένη απόδοση.
Πολύ καλοί οι ηθοποιοί με τον Μέμο Μπεγνή να διακρίνεται, δίνοντας ζωή σε έναν δύσκολο ρόλο συνεχών ψυχολογικών μεταπτώσεων, καταφέρνοντας να προσπεράσει τις προαναφερόμενες αδυναμίες του κειμένου, μετατρέποντας στο φινάλε τον χαρακτήρα του από πρόσωπο σε σύμβολο. Εξαιρετική η παρουσία του Μανώλη Θεοδωράκη στον ρόλο της Γκρέτας, μιας drag queen και ιδιοκτήτριας του κλαμπ με διπλή ζωή, ενώ αξιοσημείωτη και η ερμηνεία του Ιωάννη Αθανασόπουλου ( Χορστ ), ο οποίος λειτουργεί και ως καταλύτης στη μεταμόρφωση του συγκρατούμενού του ( Μαξ ) στο δεύτερο μέρος σε μία ιδιαίτερη ερωτική σχέση.
Λιτά τα σκηνικά αλλά άκρως λειτουργικά, επιτρέπουν τις άμεσες μεταβάσεις από σκηνή σε σκηνή, μεταφέροντας αβίαστα τον θεατή στον χώρο και στον χρόνο, με τους συντελεστές του έργου να ακολουθούν πιστά τα χνάρια του πρωτότυπου ανεβάσματος, μένοντας στο "λιγότερο είναι περισσότερο" ως προς τα χρησιμοποιούμενα μέσα.
Σε μεμονωμένες σκηνές, όπως σε εκείνες της εμφάνισης της Γκρέτας, η παράσταση αποκτά μία πιο ονειρική χροιά, κάνοντάς μας να θεωρούμε πως υπάρχει το περιθώριο για μία πιο αφαιρετική και λιγότερο ρεαλιστική ματιά. Το κλείσιμο, όμως, με τον Μαξ να αποδέχεται ολοκληρωτικά το ποιος είναι υπό τα "βλέμματα" παρελθόντος και παρόντος, στιγμή στην οποία θα επιθυμούσαμε η προσοχή μας να επικεντρωνόταν στον ίδιο τον πρωταγωνιστή και όχι στον τρόπο απόδοσης, επισημαίνει πως αυτές οι διαφοροποιήσεις θέλουν προσοχή και μέτρο για να μην καταλήξουν στην υπερβολή, αφαιρώντας αντί να συνεισφέρουν στη δυναμική του έργου.
Η προσθήκη της εισαγωγής στο κλαμπ επιτρέπει στον σκηνοθέτη, πέρα από το να μας προετοιμάσει για την πρώτη σκηνή του κειμένου την επομένη της ξέφρενης νύχτας, να αναδείξει την αλλαγή, η οποία λαμβάνει χώρα σταδιακά, φτάνοντας, στον αντίποδα, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της δεύτερης πράξης. Από τον χορό και το ξεσάλωμα στον απόλυτο περιορισμό της κίνησης και στην απουσία κάθε μορφής σωματικής επαφής, έχοντας το πνεύμα και την ψυχή σε αντίθετη πορεία με τον Μαξ να βρίσκει διέξοδο μέσα από τη φαντασία και το συναίσθημα, ανακαλύπτοντας τον άνθρωπο κάτω από την ανάσα του θανάτου.
Εξιδανικευμένη η εξέλιξη της ιστορίας του Σέρμαν, ο οποίος παρουσιάζει το πρωταγωνιστικό πρόσωπο, που αδυνατεί να αγαπήσει, να γνωρίζει τον έρωτα της ζωής του μέσα σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, ανάμεσα στις κακουχίες από το κρύο, την έλλειψη τροφής και νερού, την κόπωση από τη χειρωνακτική εργασία, καθώς και τον φόβο από τη συνεχή άσκηση σωματικής και ψυχολογικής βίας.
Ο ρεαλισμός όμως στην απεικόνιση της δράσης σε συνδυασμό με τον μινιλαμισμό στα σκηνικά μέσα και τις ερμηνείες των ηθοποιών καταφέρνει τελικά να λειτουργήσει, προσπερνώντας τις όποιες αμφιβολίες για την ιστορική πραγματικότητα, την παρωχημένη σε σημεία απόδοση και τα σεναριακά κενά, μπροστά στα νοήματα και τον συμβολικό χαρακτήρα των προσώπων και των επιλογών τους.
Κείμενο: Martin Sherman / Μετάφραση: Γιώργος Θεοδοσιάδης
Παίζουν: Μέμος Μπεγνής, Ιωάννης Αθανασόπουλος, Μανώλης Θεοδωράκης, Δημήτρης Καραμπέτσης, Γιάννης Σίντος, James Rodi, Χρήστος Ζαχαριάδης, Σπύρος Δούρος
Σκηνοθεσία-Δραματουργική επεξεργασία: Πέτρος Ζούλιας
Θέατρο Χώρα
Διάρκεια: 115' (με διάλειμμα)
Τετάρτη 20.00 / Πέμπτη - Παρασκευή - Σάββατο 21.00
Τιμές Εισιτηρίων: Κανονικό 20€ / Εξώστης 16€ / Φοιτητικό, Έως 18 ετών, Άνω των 65 ετών 15€ / Ανέργων 14€ / Ειδικές τιμές για ομαδικές κρατήσεις
Για περισσότερες πληροφορίες: Μπεντ
