Ο πόλεμος στο σαλόνι μας
Ο Michael J. Arlen είχε πρώτος χρησιμοποιήσει τον όρο "living-room war" στο ομώνυμο βιβλίο του στα τέλη της δεκαετίας του '60 με τον Marshall McLuhan, διάσημο για τη συμβολή του στη θεωρία των μέσων επικοινωνίας (σε αυτόν ανήκει και η γνωστή φράση "το μέσο είναι το μήνυμα"), να δηλώνει πως "ο πόλεμος του Βιετνάμ δε χάθηκε στα πεδία των μαχών, αλλά στα σαλόνια των αμερικανικών σπιτιών". Η Martha Rosler, στην προσπάθειά της να αντιδράσει στα όσα συνέβαιναν κατά την περίοδο του πολέμου στο Βιετνάμ, δημιούργησε μία σειρά εικόνων από το 1967 ως το 1972, στις οποίες έδωσε μετά από χρόνια το όνομα "Όμορφη Κατοικία: Φέρνοντας τον Πόλεμο Σπίτι μας".
Όπως η Rosler αναφέρει, σχολιάζοντας το έργο της σε βίντεο του Museum of Modern Art, όπου και φιλοξενούνται οι εν λόγω φωτογραφίες, ήταν μία νεαρή κοπέλα, όταν σοκαρισμένη παρακολουθούσε τον παραλογισμό του πολέμου μέσα από την οθόνη της τηλεόρασής της, στην πρώτη τηλεοπτική μετάδοση αυτού του είδους κατά τα μέσα της δεκαετίας του '60. Ένα ολόκληρο έθνος στημένο μπροστά από τους τηλεοπτικούς δέκτες κάθε απόγευμα κατά την ώρα του δείπνου, να βλέπει τις εικόνες καταστροφής, τρώγοντας στο σαλόνι των σπιτιών του.
Έχοντας ήδη ασχοληθεί με το φωτομοντάζ και το κολάζ φωτογραφιών γυναικών σε διάφορα μέσα, σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει τις ίδιες τεχνικές με θέμα την ιδιότυπη σύγκρουση στο χώρο του σπιτιού, "ενώνοντας" δύο διαφορετικούς κόσμους: το εσωτερικό των μοντέρων κατοικιών, με την αίσθηση ασφάλειας και την "αισθητική ορθότητα" που αποπνέουν, με σκηνές από τον πόλεμο του Βιετνάμ, επισημαίνοντας την "εισβολή" των εικόνων του πολέμου στην καρδιά της αμερικανικής οικογένειας για να τοποθετήσει το "εδώ" και το "εκεί" σε μία ενιαία πραγματικότητα.
Οι έγχρωμες εικόνες των δωματίων και οι ενσωματωμένες ασπρόμαυρες του πολέμου προέρχονταν από τις σελίδες των περιοδικών, που έβρισκε "στα αζήτητα" του υπογείου της πολυκατοικίας της ή σε εκείνα των βιβλιοπωλείων της 4ης Λεωφόρου της Νέας Υόρκης, όπου και διέμενε, έχοντας ιδιαίτερη προτίμηση στα εικονογραφημένα LIFE και House Beautiful.
Απέφυγε συνειδητά τη χρήση φωτογραφιών από τους τίτλους των ειδήσεων και από γνωστές εικόνες, προκειμένου να είναι σε θέση ο θεατής να ταυτίσει το χώρο με μέρη με τα οποία ο ίδιος είναι ήδη εξοικειωμένος, "τοποθετώντας" τον εαυτό του μέσα σε αυτά ευκολότερα, χωρίς συνδέσεις με άλλα γεγονότα και καταστάσεις.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '70, οι εικόνες διανεμήθηκαν από τον εναλλακτικό και φεμινιστικό τύπο και τυπώθηκαν σε αντιπολεμικά φυλλάδια με την ίδια να συμμετέχει στις πορείες και τις δράσεις, όπου έγινε η χρήση τους. Η κινητοποίηση του φεμινιστικού κινήματος και των καλλιτεχνών του κατά του πολέμου, προήλθε από τη συσχέτιση μιλιταρισμού και πατριαρχίας.
Η ίδια σε συνέντευξή της χαρακτήρισε τη συγκεκριμένη δουλειά ως απόλυτα φεμινιστική, μιας και προέκυψε από σκέψεις της που αφορούσαν τις αναπαραστάσεις των γυναικών στην εποχή της και την αντιμετώπιση του σπιτιού, του χώρου στον οποίο "επιτρέπεται" σε εκείνες να "κυριαρχούν", ως μίας "μηχανής πολέμου", που διατηρεί και αναπαράγει τους στρατιώτες, την κοινωνία, το εργατικό δυναμικό και το ίδιο το πεδίο μάχης, αναδεικνύοντας την κατοικία ως το μέρος στο οποίο τοποθετείται εννοιολογικά η απαρχή του πολέμου.
Στο ερώτημα του αν θεωρεί τέχνη το έργο της, απαντά πως δεν το δημιούργησε με αυτό το σκοπό, αλλά για να προκαλέσει τη σκέψη και τον προβληματισμό, περνώντας μόνο με την εικόνα και χωρίς σλόγκαν τα αντιπολεμικά της μηνύματα και κάνοντας τον κοινωνικό σχολιασμό της. Για αυτό το λόγο και απέφυγε να παρουσιάσει τις εικόνες της σε μουσεία και εκθέσεις, μέχρι και το 1991, όταν και αποφάσισε να το πράξει για να μη χαθούν από τη συλλογική μνήμη.
Η τελευταία εικόνα του "House Beautiful: Bringing the War Home" τοποθετείται σε απροσδιόριστο χώρο με τις εικόνες Αμερικανών στρατιωτών να αποχωρούν τρέχοντας προς το άγνωστο.
Περίπου 40 χρόνια μετά, το 2004, η Rosler βρέθηκε στην ίδια θέση βλέποντας στην τηλεόραση τον πόλεμο του Ιράκ για να επιστρέψει με την ίδια τεχνική σε μία νέα σειρά εικόνων, φέρνοντας τους Αμερικανούς πεζοναύτες και τους Ιρακινούς αιχμαλώτους τους στα σπίτια της μέσης αμερικανικής οικογένειας. Το ίδιο συνέβη και το 2008, έχοντας ως αφορμή τον πόλεμο του Αφγανιστάν, με την Rosler να θεωρεί πως η ιστορία επαναλαμβάνεται και πως οι αμερικανικές πολιτικές και η αμερικανική κοινωνία βρίσκονται στο ίδιο σημείο με εκείνο του πολέμου στο Βιετνάμ. Οι νεότερες σειρές παρουσιάστηκαν εξ'αρχής σε εκθέσεις μουσείων, αποσκοπώντας στη μεγαλύτερη δυνατή απήχηση.
Η Martha Rosler είναι Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα, που χρησιμοποιεί κυρίως τη φωτογραφία, το φωτομοντάζ, το βίντεο και τη γλυπτική στα έργα της, ενώ, παράλληλα, έχει γίνει γνωστή και από τις ομιλίες που έχει δώσει παγκοσμίως για τη φωτογραφία, το φεμινισμό και τη δύναμη των μέσων, όπως και από τα βιβλία που έχει γράψει για την τέχνη και τη φωτογραφία. Εργάζεται ως καθηγήτρια πανεπιστημίου για περισσότερα από 30 χρόνια στα αντικείμενα των μέσων και της φωτογραφίας και ως σύμβουλος των εκπαιδευτικών τμημάτων σε κάποια από τα μεγαλύτερα μουσεία τέχνης του κόσμου, συμπεριλαμβανομένου και του MoMA.
Πηγές πληροφοριών και φωτογραφιών: MoMA , The Iris, Museum of Contemporary Photography Columbia, Galleriesnow.net, Wikipedia
Ακολουθούν αρχικά εικόνες από την αυθεντική σειρά (1967-1972) και στη συνέχεια από τις πιο πρόσφατες (2004-2008).
