Collective

Μαθήματα δημοσιογραφίας

 Ένα τραγικό συμβάν γίνεται η αιτία για να αποκαλυφθεί η διαφθορά ενός ολόκληρου συστήματος. Η πυρκαγιά, που ξέσπασε κατά τη διάρκεια της συναυλίας του συγκροτήματος Goodbye to Gravity στο club Colectiv του Βουκουρεστίου στις 30 Οκτωβρίου του 2015, οδήγησε στον θάνατο 27 ανθρώπων και στον τραυματισμό περισσότερων από 180. Παρατυπίες στην αδειοδότηση του μαγαζιού, ελλιπή μέσα πυρόσβεσης, περισσότερα από 400 άτομα σε έναν χώρο που προοριζόταν για 80, προκειμένου να βγουν τα έξοδα της δωρεάν συναυλίας από τα ποτά του μπαρ, μία μόνο είσοδος - έξοδος κινδύνου, που είχε ως αποτέλεσμα το να ποδοπατηθούν οι θαμώνες στην προσπάθειά τους να σωθούν από τις φλόγες. Παρά την άμεση αντίδραση των αρχών και των κατοίκων της Ρουμανίας για την περίθαλψη των τραυματιών, έχασαν τη μάχη με τη ζωή 37 ακόμα άτομα, πολλά από τα οποία θα μπορούσαν να είχαν σωθεί, όπως αποκαλύφθηκε στη συνέχεια.

Το ντοκιμαντέρ του Alexander Nanau ξεκινάει με πλάνα από τα κινητά των θεατών, που καταγράφουν το συγκρότημα επί σκηνής, όταν τα πυροτεχνήματα της παράστασης πυρπολούν την οροφή του κτιρίου και ο τραγουδιστής Andrei Găluț (ο μόνος επιζήσας από τα μέλη του συγκροτήματος) ενημερώνει το κοινό πως οι φλόγες και ο καπνός δεν αποτελούν μέρος της συναυλίας, μετατρέποντας τη χαρά του σε πανικό. Οι ιδιοκτήτες του Colectiv είχαν χρησιμοποιήσει εύφλεκτα υλικά ηχομόνωσης κατά την ανακαίνιση του μαγαζιού, προκειμένου να εξοικονομήσουν χρήματα και καμία κρατική υπηρεσία δεν είχε παρέμβει για να διορθωθούν οι εγκληματικές ελλείψεις του μέρους στα δυόμιση χρόνια λειτουργίας του.

Ο Navau και οι συνεργάτες του δεν έχουν ενεργό ρόλο στα όσα συμβαίνουν, παρά μένουν στην καταγραφή και την παρατήρηση. Η εξέλιξη όμως των όσων μας παρουσιάζουν ξεπερνά την ωμότερη κινηματογραφική πραγματικότητα. Οι αγωνιώδεις και οργισμένες αντιδράσεις των συγγενών τραυματιών και θυμάτων, οι καταγγελίες του ίδιου του νοσηλευτικού προσωπικού για τα προβλήματα του υγειονομικού συστήματος, που δεν είχε τις υποδομές για την περίθαλψη τόσων πληγέντων, η αποκάλυψη των δημοσιογράφων Catalin Tolontan, Mirela Neag και Razvan Jutac της αθλητικής εφημερίδας Gazeta Sporturiler πως τα απολυμαντικά, που χρησιμοποιήθηκαν στους ασθενείς, ήταν αραιωμένα με αποτέλεσμα αρκετοί από αυτούς να πεθάνουν από ενδονοσοκομειακά βακτήρια και λοιμώξεις, όταν τα εγκαύματά τους από την πυρκαγιά δεν ήταν τόσο σοβαρά. Τα πάντα καταγράφονται, χωρίς δημοσιογραφικές ερωτήσεις ή σημεία με αφήγηση από τα μέλη της ομάδας του Navau.

Τις αποκαλύψεις διαδέχονται οι προσπάθειες συγκάλυψης με τους εκπροσώπους της κυβέρνησης να αρνούνται τις καταγγελίες και να εξωραΐζουν τις καταστάσεις. Την ίδια στιγμή οι δημοσιογράφοι της Gazeta Sporturiler απειλούνται και αμφισβητούνται με το πολιτικό σύστημα και τους υποστηρικτές του να προσπαθούν να φιμώσουν τις φωνές τους. Η αύξηση όμως του αριθμού των θυμάτων, η επιβεβαίωση των αλλοιωμένων συστατικών των απολυμαντικών από ανεξάρτητες εργαστηριακές έρευνες και η κατακραυγή του κόσμου οδηγούν σε παραιτήσεις, δικαιώνοντας την εφημερίδα, που δίνει μαθήματα μαχόμενης δημοσιογραφίας. Σε συνέντευξή του σε κυβερνητικό μέσο ο Tolontan υπεραμύνεται της στάσης του, λέγοντας πως σκοπός του ήταν η αποκάλυψη της αλήθειας: "Είναι το επάγγελμά μας, όσο και αν ενοχλεί... η σιωπή κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών μετά την πυρκαγιά επέτρεψε στις αρχές να μας πούνε ψέματα. Το μόνο που προσπαθώ να κάνω είναι να ενημερώσω τους ανθρώπους, που παρακολουθούν τη σημερινή συζήτηση, για τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τις ζωές μας." 

To θανατηφόρο τροχαίο του Don Condrea, ιδιοκτήτη της Hexi Pharma, της εταιρείας που προμήθευε τα νοσοκομεία της Ρουμανίας με τα αραιωμένα απολυμαντικά, και προσώπου διαπλεκόμενου με τους κρατικούς παράγοντες, δίνει μία αστυνομική διάσταση στην ιστορία, την ώρα που αποκαλύπτεται ένα κύκλωμα διαφθοράς, το οποίο απομυζούσε και υποβάθμιζε για χρόνια το δημόσιο σύστημα υγείας.

Σημαντική η παρουσία του Vlad Voiculescu, πρώην ακτιβιστή και προσώπου κοινής αποδοχής, που ανέλαβε Υπουργός Υγείας, προκειμένου να ξεκαθαρίσει το τοπίο, να τιμωρήσει τους ενόχους και να βελτιώσει τα κακώς κείμενα του κρατικού μηχανισμού. Ο ίδιος δίνει το ελεύθερο στους δημιουργούς του ντοκιμαντέρ να καταγράψουν κάθε στιγμή της έρευνάς του, αποκαλύπτοντας έναν πόλεμο καλά κρυμμένων συμφερόντων πίσω από τη γραφειοκρατία και τα "παράθυρα" του νόμου. Ο Voiculescu διαπιστώνει πως κυριαρχεί το προσωπικό όφελος για να δηλώσει στη συνέχεια ότι "οι διευθυντές των νοσοκομείων δε μπορούν να έχουν θέσεις στα πολιτικά κόμματα. Δε θα έπρεπε τα νοσοκομεία να τα διαχειρίζονται τα πολιτικά συμφέροντα... Και όπως γνωρίζουμε οι πολιτικοί ηγέτες μας πάντοτε επιλέγουν τα νοσοκομεία του εξωτερικού για τις δικές τους θεραπείες" με το τελευταίο να συμβαίνει και στην περίπτωση του Colectiv με καθυστέρηση αρκετών ημερών, όταν και έγινε προφανές πως τα νοσοκομεία της Ρουμανίας ήταν ανεπαρκή για τη διαχείριση της κατάστασης και πολλοί από τους τραυματίες στάλθηκαν σε εξειδικευμένες μονάδες αντιμετώπισης εγκαυμάτων στο Ισραήλ, την Ολλανδία, το Βέλγιο, την Αυστρία, τη Νορβηγία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Τα εμπόδια που αντιμετώπισε ο Voiculescu επιβεβαιώνει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης σε πρόσφατη συνέντευξή του, δηλώνοντας πως κανένας πολιτικός δεν τιμωρήθηκε για όλα όσα συνέβησαν μέχρι και σήμερα, μιας και είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστεί η αλήθεια, εξαιτίας του τρόπου οργάνωσης των κρατικών θεσμών της χώρας του. Το σημαντικότερο όφελος από τον αγώνα των δημοσιογράφων, την αντίδραση της κοινής γνώμης και την ταινία του Navau έγκειται στην αφύπνιση του κόσμου, που αντιλαμβάνεται πλέον καλύτερα τα παιχνίδια της εξουσίας και τη δικιά του δύναμη και ευθύνη απέναντι σε αυτά.

Τελικά, το Collective δεν είναι μόνο ένα ντοκιμαντέρ για μία ακόμα ευρωπαϊκή χώρα, αλλά μας αφορά όλους μας. Η πρόσφατη κρίση της πανδημίας με τις συμφωνίες δισεκατομμυρίων ευρώ ανάμεσα σε κράτη και εταιρείες, έφερε στην επιφάνεια τις παθογένειες στον τρόπο λειτουργίας διεθνών οργανισμών, κρατών και των συστημάτων υγείας τους. Την ίδια στιγμή, ο ίδιος ο Navau ομολογεί πως όταν ξεκίνησε το έργο του στις αρχές του 2016, ένα έργο με διάρκεια 14 μηνών για τα γυρίσματα και 18 μηνών για την επεξεργασία και το μοντάζ, δε μπορούσε να φανταστεί πως θα ήταν μία οριακή χρονιά για τις δημοκρατίες ολόκληρου του πλανήτη. Ο λαϊκισμός στο προσκήνιο, οι επιθέσεις στον Τύπο, τους δημοσιογράφους και τα μέσα ενημέρωσης σε πρώτο πλάνο με τις κυβερνήσεις να προσπαθούν να ελέγξουν τη ροή και το περιεχόμενο των ειδήσεων και την ερευνητική δημοσιογραφία να βρίσκεται υπό εξαφάνιση.

 Το πρόβλημα της δημοσιογραφίας ανάγεται σε πρόβλημα της δημοκρατίας, μιας και χωρίς αντικειμενική ενημέρωση ο πολίτης αδυνατεί να γνωρίζει την αλήθεια, προκειμένου να υπερασπίσει τα συμφέροντα του ίδιου και της χώρας του. Οι λέξεις και τα συνθήματα δεν αρκούν από μόνα τους για τη διασφάλιση της ορθής λειτουργίας των θεσμών και των κοινωνιών τους. Αν μη τι άλλο, το παράδειγμα του Colectiv αναδεικνύει την ανάγκη αλλά και τη σημασία της εγρήγορσης του καθενός μας, είτε από τη θέση του απλού εργαζόμενου - ψηφοφόρου, είτε από εκείνη του δημοσιογράφου, είτε από αυτή του καλλιτέχνη - δημιουργού για την ορθή λειτουργία της δημοκρατίας μας. Διαφορετικά αυτή υπάρχει μόνο κατ' ευφημισμόν.   

 Μία από τις σημαντικότερες ταινίες της χρονιάς που μας πέρασε.

Υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερου Νοκιμαντέρ και για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.

Πηγές πληροφοριών: Wikipedia,  Cinemasojourns, Sky News, Athinorama

Κολέκτιβ (2019) / Είδος : Ντοκιμαντέρ, Δραματική / Σκηνοθεσία: Alexander Nanau / Διάρκεια: 109'
 

Για περισσότερες πληροφορίες: Collective