Μία ιδιαίτερη προσθήκη στον εγχώριο μύθο του Βόυτσεκ
Στην περίπτωση του Βόυτσεκ η φήμη του έργου προηγείται της παράστασης. Για πολλούς ο προάγγελος του μοντέρνου θεάτρου, με τον Steiner, διάσημο θεωρητικό, να το χαρακτηρίζει ως την πρώτη σύγχρονη τραγωδία και δείγμα μετα- τραγωδίας προχωρώντας το είδος και το θέατρο "ένα επίπεδο παραπέρα". Ο μύθος του Βόυτσεκ γίνεται μεγαλύτερος στο άκουσμα της ιστορίας του συγγραφέα του, Georg Büchner, ο οποίος πέθανε από τύφο σε ηλικία μόλις 23 ετών, το 1837, έχοντας αφήσει παρακαταθήκη δύο θεατρικά έργα, μία νουβέλα και το ημιτελές χειρόγραφο δωδεκασέλιδο, που "ανακαλύφθηκε" και εκδόθηκε δεκαετίες μετά το θάνατό του (1879) για να παιχτεί για πρώτη φορά στη σκηνή σχεδόν έναν αιώνα αργότερα (1913) και να αποτελέσει σημείο αναφοράς για το σύγχρονο θέατρο.
Πώς γίνεται, όμως, 12 ανακατεμένες σελίδες, χωρίς σειρά και τέλος, να έχουν επηρεάσει το θεατρικό γίγνεσθαι σε τόσο μεγάλο βαθμό; Η απάντηση βρίσκεται σε δύο σημεία. Το πρώτο, η "ποιητική γλώσσα" του Büchner, η οποία καθιστά αλληγορικό το ίδιο το έργο, στοιχείο που δίνει τη δυνατότητα να συνδεθούν τα 30 κομμάτια της ιστορίας με διαφορετικούς τρόπους, χωρίς να αλλάζουν το πνεύμα και τα νοήματά του. Το γεγονός πως δε γνωρίζουμε τη σειρά και το κλείσιμο που είχε οραματιστεί ο ίδιος ο συγγραφέας, σε συνδυασμό με την αφαιρετική γλώσσα που χρησιμοποιεί, δίνουν τη δημιουργική ελευθερία για μία πληθώρα διαφορετικών μεταφορών.
Ο δεύτερος, συμπληρωματικά ως προς το ύφος του κειμένου, έγκειται στο περιεχόμενο. Για πρώτη φορά σε τραγωδία πρωταγωνιστής ένας μικροαστός, με τον Βόυτσεκ να αποτελεί αντιήρωα που αναλώνεται σε "χαρτζιλίκια" ξυρίζοντας τον "Λοχαγό" και αφήνοντας τον "Γιατρό" να του κάνει πειράματα, που τον οδηγούν σταδιακά στην παράνοια. Πέρασμα από τις τραγωδίες των βασιλιάδων και των επιφανών προσώπων σε εκείνες των απλών ανθρώπων, στην πρώτη "αστική τραγωδία". Βασιζόμενο στην αληθινή ιστορία του στρατιώτη Johann Christian Woyzeck , ο οποίος σε μία έκρηξη ζήλιας δολοφόνησε τη χήρα Christiane Woost, με την οποία συζούσαν, για να δικαστεί και να αποκεφαλιστεί δημοσίως. Η είδηση κυκλοφόρησε στις εφημερίδες της εποχής και προκάλεσε το ενδιαφέρον του Büchner, που προβληματίστηκε από το γεγονός πως ο άνθρωπος που θανατώθηκε είχε διαγνωστεί με σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα. Συνδυάζοντας στοιχεία και από άλλες παρόμοιες περιπτώσεις που ερεύνησε, προέκυψε ο κορμός της ιστορίας του Βόυτσεκ.
Ο ίδιος ο Büchner, μεγαλωμένος σε μία εποχή διαρκών εντάσεων ( περίοδος μετά τη Γαλλική επανάσταση, τα παρισινά γεγονότα του 1830 ), συμμετείχε ενεργά σε επαναστατικές δράσεις, ιδρύοντας την Εταιρεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1834) και δημοσιεύοντας τo επαναστατικό φυλλάδιο "Ο κήρυκας της Έσσης" για το οποίο διώχθηκε από τις αρχές. Η απογοήτευση από την κατάληξη των προσπαθειών του μεταφέρεται στην ατμόσφαιρα του έργου και στον ίδιο τον πρωταγωνιστή, που έχει παθητική στάση απέναντι στην καταπίεση της κοινωνίας. Το κείμενο δεν αποτελεί μανιφέστο, ούτε όμως και έχει μηδενιστική διάθεση, παρά δείχνει το υπαρξιακό άγχος του Βόυτσεκ, με το συγγραφέα να μην παίρνει θέση, και το έργο να μην προσφέρει τη λύτρωση, παρά να παρουσιάζει μία κοινωνική πραγματικότητα, που, μακροπρόθεσμα, φαντάζει ως "προφητική". Το γεγονός, όμως, πως στηρίχθηκε σε πραγματικά περιστατικά, του προσδίδει διάσταση κοινωνικής καταγραφής της εποχής, αναδεικνύοντας τη διαχρονικότητα του δημιουργήματος, αλλά και των δεινών της ανθρώπινης φύσης.
Η εκμετάλλευση του Βόυτσεκ, η λεκτική και σωματική του ταπείνωση από τους γύρω του, η εξουθένωση από την ίδια την κοινωνία που τον κοιτάζει περιπαικτικά και η επανάσταση προς όλα αυτά που ποτέ δεν έρχεται. Θύμα στη διάρκεια του έργου, παθητικός αποδέκτης της εξουσίας και του χλευασμού των υπολοίπων, τα υπομένει, είτε από αδυναμία είτε γιατί θέλει να κερδίσει τα ελάχιστα χρήματα που μπορεί, για να τα δώσει στην αγαπημένη του Μαρία και το παιδί τους. Η αποξένωση σε αυτή του την προσπάθεια τον απομακρύνει από την οικογένεια με την Μαρία να υποκύπτει στο φλερτ του "Αρχιτυμπανιστή", για να έρθει η τρέλα των αδιεξόδων να οδηγήσει τον πρωταγωνιστή στο ξέσπασμα προς το μόνο του στήριγμα και στην ολοκληρωτική καταστροφή.
Η απογοήτευση του Büchner έκδηλη στη στάση του αντιήρωά του με τις πιέσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος να έχουν ολέθριες συνέπειες στο εσωτερικό του χαρακτήρα και της οικογένειάς του, αναδεικνύοντας και τον προβληματισμό των αληθινών ιστοριών από τις οποίες ο συγγραφέας εμπνεύστηκε και για τις οποίες ήθελε να "μιλήσει". Η χρήση της λεπίδας στο φόνο συμβολική, με το αντικείμενο με το οποίο έβγαζε το ψωμί του ο ήρωας να μετατρέπεται σε στιγμιαία ψευδαίσθηση μεταστροφής των ρόλων εξουσιαζόμενου και εξουσιαστή, σφίγγοντας ακόμη περισσότερο τη θηλιά στο λαιμό του θύτη.
Περνώντας στην ίδια την παράσταση, το μόνο σίγουρο είναι πως η Κατερίνα Ευαγγελάτου αφήνει το δικό της "αποτύπωμα" στον εγχώριο μύθο του Βόυτσεκ με την πρότασή της. Όπως και στην Κωμωδία των Παρεξηγήσεων, υπάρχουν επιρροές από το θέατρο της commedia dell'arte με το μακιγιάζ, τα κουστούμια και την κινησιολογία να πετυχαίνουν αυτή τη φορά το αντίθετο αποτέλεσμα, αναδεικνύοντας την τραγικότητα των χαρακτήρων. Το σκηνικό του τσίρκου και οι μουσικές σκηνές του ίδιου του κειμένου συνάδουν με τις δραματουργικές επιλογές.
Αναμενόμενα το όλο στήσιμο "γέρνει την πλάστιγγα" προς τον εξπρεσιονισμό και το σουρεαλισμό, τονίζοντας τον παραλογισμό και "διαθλώντας" την πραγματικότητα, με τον κοινωνικό προβληματισμό και τα νατουραλιστικά στοιχεία του έργου να είναι περισσότερο δυσδιάκριτα. Η ατμοσφαιρική μουσική συμπληρώνει το άρτιο τεχνικό μέρος "ακολουθώντας" την παράσταση σε κάθε στιγμή της, λειτουργώντας ως "συρραπτικό" των μεμονωμένων σκηνών, συνδράμοντας και στη συνοχή της.
Εξαιρετικές ερμηνείες από το σύνολο των ηθοποιών έχοντας στο πρωταγωνιστικό δίδυμο τον Γιώργο Γάλλο να αποδίδει την απόγνωση και το εσωτερικό κενό του Βόυτσεκ με επιτυχία και την Έλενα Μαυρίδου στο ρόλο της γυναίκας του Μαρίας, σε μία ανέκφραστη ερμηνεία που τονίζει την ανυπαρξία του συναισθήματος και της αγάπης, επισημαίνοντας το τραγικό αδιέξοδο του πρωταγωνιστή.
Παράσταση για θεατρόφιλους και γνώστες του έργου, που με τις επιλογές των συντελεστών της προστίθεται ένα ακόμα επίπεδο δυσκολίας στην “ανάγνωσή” του, κάνοντάς το περισσότερο απρόσιτο για τους “αμύητους”. Επιπρόσθετα, οι κοινωνιολογικοί προβληματισμοί είναι λιγότερο ευδιάκριτοι πίσω από το εντυπωσιακό στήσιμο και την ιδιαίτερη κινησιολογία, που καταφέρνουν να διεγείρουν τις αισθήσεις περισσότερο από τη σκέψη. Βλέποντας, όμως, τη συγκεκριμένη παράσταση σε σχέση με την ιστορία του Βόυτσεκ, το αλληγορικό του ύφος, τα χωρίς σειρά μέρη του και τα διαφορετικά στοιχεία του, η εν λόγω μεταφορά καταφέρνει να ξεχωρίσει, προσθέτοντας ακόμη ένα κομμάτι στο παζλ του μύθου του, που θα πρέπει, ίσως, να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε ως μία σύνθεση των διαφορετικών προσεγγίσεών του, προσπαθώντας να αντιληφθούμε μία τόσο πολύπλοκη και αφηρημένη δημιουργία, που μοιάζει σαν να γράφτηκε για τον άνθρωπο του σήμερα, στοιχείο που καταδεικνύει και την αξία, αλλά και τη διαχρονικότητα ενός μοναδικού αριστουργήματος.
Πρωτότυπο Κείμενο: Georg Büchner / Μετάφραση: Σπύρος Α. Ευαγγελάτος
Παίζουν: Γιώργος Γάλλος, Έλενα Μαυρίδου, Σωτήρης Τσακομίδης, Χάρης Χαραλάμπους, Λευτέρης Πολυχρόνης, Γιώργος Ζυγούρης, Μιχάλης Μιχαλακίδης, Στέλιος Θεοδώρου-Γκλίναβος, Μάνος Πετράκης, Αγγελική Αναργύρου,
και τα παιδιά: Ιάκωβος Δουλφής, Τζώρτζης Καθρέπτης, Αλέξανδρος Καραμούζης, Νίκος Μικελάκης, Πάμπλο Σότο
Δραματουργία-Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου
Δημοτικό Θέατρο Πειραιά
Διάρκεια Παράστασης: 85'
Τετάρτη 19:00 / Πέμπτη - Παρασκευή 20:30 / Σάββατο 18:00 και 21:00 / Κυριακή 19:00
Τετάρτη, Πέμπτη, Σάββατο απογευματινή: Διακεκριμένη 20€, Α Ζώνη 17€, Β Ζώνη 15€ /
Παρασκευή, Σάββατο βραδινή & Κυριακή: Διακεκριμένη 25€, Α Ζώνη 20€, Β Ζώνη 15€
Για περισσότερες πληροφορίες: Βόυτσεκ
