«Η νήσος η έκπαγλος, η βασιλίς του Αιγαίου… η ωραιοτέρα όλων του κόσμου» («Ο Μέγας Ανατολικός», Ανδρέας Εμπειρίκος αναφερόμενος στην Άνδρο, από Κεφ. 96, Μέρος Πέμπτον, τ. Η΄)
Η Άνδρος είναι ένα ιδιαίτερο νησί και μία από τις ευχάριστες εκπλήξεις των ταξιδιών που έχουμε κάνει. Κοντινός προορισμός, μόλις δύο ώρες από την Αθήνα με τα συμβατικά πλοία (μία ώρα με τα ταχύπλοα από το λιμάνι της Ραφήνας) και με σχετικά οικονομικά ακτοπλοϊκά εισιτήρια. Μακραίωνη ιστορία, πανέμορφες παραλίες με δροσερά νερά, που απολαύσαμε χάρη και στην άπνοια των πρώτων ημερών του Σεπτεμβρίου, με τα καλύτερα σηματοδοτημένα μονοπάτια της χώρας μας, έχοντας περισσότερα από 150 χιλιόμετρα διαδρομών με εναλλαγές που δεν τις περιμένεις. Τα γραφικά χωριουδάκια, τα μοναστήρια, οι καταρράκτες με τις λιμνούλες και τις βάθρες ακόμη και μέσα στο κατακαλόκαιρο, τα πετρόχτιστα οικοδομήματα, οι βρύσες με το κελαρυστό, πόσιμο νερό, τα χαμόγελα των ανθρώπων που συναντήσαμε, τα καταπράσινα δάση που ξεπρόβαλαν από το πουθενά.
Κέντρο του νησιού η Χώρα με την αρχοντιά και τα εξαιρετικά μουσεία της. Ξεχωρίσαμε το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Γουλανδρή με την έκθεση του Νίκου Εγγονόπουλου (Σεπτέμβριος 2017), ένα πραγματικό "κόσμημα", που αποτελεί σημείο αναφοράς για τη χώρα μας. Επισκεφτήκαμε και το Ναυτικό Μουσείο, λίγο πριν τη διάσημη πλατεία του "Αφανούς Ναύτη" με το γραφικό γεφυράκι που οδηγεί στο κάστρο, μουσείο το οποίο δεν μας έκανε ιδιαίτερη αίσθηση (3 € είσοδος έχοντας κυρίως μακέτες πλοίων, δίνοντας περισσότερο εικόνα εγκατάλειψης).
Άξια αναφοράς το Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου , ακόμη μία δωρεά του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, που, αν και μικρό σε μέγεθος, βρίσκεται στο κέντρο της Χώρας έχοντας σημαντικά εκθέματα (4 € είσοδος), το Ίδρυμα Κυδωνιέως με δωρεάν είσοδο και περιοδικές εκθέσεις και εκδηλώσεις, το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Παλαιόπολη, την αρχαία πρωτεύουσα της Άνδρου, περίπου μισή ώρα με το αμάξι από τη Χώρα, όπως και το Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων, στο χωριό Πιτροφός, 6 χιλιόμετρα από τη Χώρα προς το Γαύριο στημένο με μεράκι σε ένα παλαιό ελαιοτριβείο, που έχει αποκατασταθεί σύμφωνα με τον παραδοσιακό τρόπο κατασκευής κτιρίων, διατηρώντας τον γνήσιο εξοπλισμό από τον ιδιοκτήτη και ξεναγό Δημήτριο Χέλμη. Η Άνδρος αποτελεί ένα μοναδικό σταυροδρόμι τέχνης και πολιτισμού, έχοντας και άλλες επιλογές, καλύπτοντας πληθώρα ενδιαφερόντων.
Οι παραλίες της Άνδρου είναι πολλές και ανέλπιστα εντυπωσιακές με δύο όμως επισημάνσεις. Σε αρκετές από αυτές θα χρειαστεί να ακολουθήσετε χωμάτινες διαδρομές, που σε ορισμένες περιπτώσεις ενδείκνυνται περισσότερο για... jeep και όχι για αυτοκίνητο ενώ το νησί "σαρώνουν" συχνά θυελλώδεις άνεμοι σηκώνοντας κύμα στις περισσότερες από τις ακτές του, που είναι εκτεθειμένες. Σταθήκαμε τυχεροί και στα δύο αυτά σημεία, μιας και επισκεφτήκαμε την Άνδρο περίοδο που οι άνεμοι είχαν κοπάσει, συνδυάζοντας τα μπάνια στη θάλασσα με πεζοπορία, διασχίζοντας μονοπάτια που κατέληγαν σε δυσπρόσιτες παραλίες.
Απολαύσαμε τα σμαραγδένια νερά στα Άχλα (ολοκληρώνοντας το Μονοπάτι 6) και βουτήξαμε από το βράχο στης Γριάς το Πήδημα (έχοντας φτάσει στο τέλος του Μονοπατιού 3 ). Και στις δύο περιπτώσεις οι συνθήκες ήταν ιδανικές με δροσερά και πεντακάθαρα νερά, χωρίς πολύ κόσμο (αρχές φθινοπώρου) και χωρίς αέρα. Η ευκολότερη επιλογή για το καθημερινό μας μπάνιο η παραλία στο Νειμποριό, δίπλα ακριβώς από τη Χώρα, έχοντας θέα την πρωτεύουσα του νησιού, τα καΐκια, τους κύκνους και τον εντυπωσιακό φάρο Τουρλίτη, τον μοναδικό στην Ευρώπη κτισμένο πάνω σε βράχο μέσα στη θάλασσα.
Ιδανικές παραλίες για οικογένεια (οργανωμένες, ρηχές και δίπλα στο δρόμο) είναι η Χρυσή Άμμος, ο Άγιος Πέτρος και η παραλία Κυπρί, που βρίσκονται μεταξύ του λιμανιού στο Γαύριο και του χαρακτηριστικού παραθαλάσσιου χωριού Μπατσί, όπου και γυρίστηκε η ταινία "Κορίτσια στον ήλιο". Το Μπατσί και αυτό με τη σειρά του αποτελεί αξιόλογη επιλογή τόσο για διαμονή όσο και για μπάνιο. Απάνεμες παραλίες, περισσότερο ανοργάνωτες στα βόρεια είναι ο Φελλός και η Βλυχάδα. Πιο "εξωτικές" προτάσεις, με δυσκολότερη πρόσβαση, λιγότερο οργανωμένες και με προσοχή στον καιρό οι παραλίες Ζόρκος, Βιτάλι και Ατένι.
Αν μιλούσαμε για κάποιο άλλο νησί κάπου εδώ θα τελείωνε η περιγραφή των αξιοθέατων. Στην περίπτωση της Άνδρου, όμως, μόλις φτάσαμε στο "κυρίως πιάτο", που δεν είναι άλλο από τα εκπληκτικά μονοπάτια της. Το νησί διαθέτει ένα πυκνό δίκτυο μονοπατιών, που συνδέει τους οικισμούς μεταξύ τους, με τόπους λατρείας και με τα λιμάνια του. Από τα μέσα του 20ου αιώνα και όταν το αυτοκίνητο σταδιακά κυριαρχεί, περιορίστηκε η χρήση τους, φτάνοντας, πάραυτα, σήμερα να διαθέτει ένα ιδιαίτερα εκτεταμένο δίκτυο πεζοπορικών διαδρομών, που υπολογίζεται πως ξεπερνά τα 300 χιλιόμετρα σε μήκος, με το προσβάσιμο δίκτυο να ανέρχεται στα 150 χιλιόμετρα περίπου.
Από αυτά ξεχωρίζει η συνεχής πεζοπορική διαδρομή 100 χιλιομέτρων με την ονομασία Andros Route, αποτέλεσμα εθελοντικής προσπάθειας, που έλαβε τον Οκτώβριο του 2015 τη διακεκριμένη ευρωπαϊκή πιστοποίηση Leading Quality Trails-Best of Europe από την Πανευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Πεζοπορικών Συλλόγων (European Ramblers Association) καθιστώντας έτσι την Άνδρο έναν από τους κορυφαίους πανευρωπαϊκά προορισμούς για πεζοπορία.
Η συγκεκριμένη διαδρομή περιλαμβάνει μία πληθώρα μονοπατιών με την καλύτερη σηματοδότηση στη χώρα μας (σήματα σε κάθε σημείο, μεγάλα σε μέγεθος και ευδιάκριτα με τις διαδρομές να συναντούν η μία την άλλη, σχηματίζοντας ένα ενιαίο δίκτυο). Χαρακτηριστικό των διαδρομών είναι οι συνεχείς εναλλαγές τοπίου, σήμα κατατεθέν της Άνδρου, που συνδυάζει τη θάλασσα, το βουνό, το έντονο ανάγλυφο, τα μικρά δάση, τις εύφορες κοιλάδες, τις ρεματιές, τους καταρράκτες με τις βάθρες τους, τις πηγές και τα πλακόστρωτα δρομάκια.
Ακολουθήσαμε το Μονοπάτι 1, ξεκινώντας από την εντυπωσιακή Μονή Παναχράντου, με την καταπληκτική θέα, περνώντας μέσα από γραφικά χωριά ( Λάμυρα, Μεσαθούρι, Υψηλού με τους Μένητες να ξεχωρίζουν ) και συναντώντας βρύσες με κρύο νερό, εντυπωσιακές ξηρολιθιές, λιθόστρωτα τμήματα μονοπατιού και πέτρινα, ερειπωμένα κτίσματα, ώσπου να φτάσουμε στην παραλία της Χώρας.
Λιγότερες οι συγκινήσεις στα Μονοπάτι 11 και Μονοπάτι 13 με πεζοπορία από Κατάκοιλο –Άνω Κατάκοιλο – Άρνη-Ρέματα. Όμορφη διαδρομή στην αγροτική ενδοχώρα με εναλλαγές τοπίου, αγροτικά μνημεία και έντονο ανάγλυφο, συναντώντας αρκετό πράσινο σε σημεία της διαδρομής.
Αγαπημένη διαδρομή το Μονοπάτι 6 στο οποίο ξεκινήσαμε από την Βουρκωτή, το ορεινότερο χωριό του νησιού, περάσαμε από το παλαιό καστρομονάστηρο του Αγίου Νικολάου, καλοφτιαγμένα αγροτικά κονάκια, το υπέροχο τοξωτό γεφύρι του Άχλα, μικρούς καταρράκτες και φυσικές βάθρες με παγωμένα νερά, κινούμενοι παράλληλα με τον ποταμό Άχλα, για να καταλήξουμε στην ομώνυμη παραλία και να επιστρέψουμε στη Χώρα με καΐκι.
Στο Μονοπάτι 3 με εκκίνηση το χωριό Συνετί στην κοιλάδα των Διποταμάτων με τους πολυάριθμους νερόμυλους και το τοξωτό γεφύρι, συνεχίσαμε σε διαδρομή σε έντονο ανάγλυφο, με μεγάλες εναλλαγές και πλούτο αγροτικού τοπίου προς Κοχύλου και το Κάστρο της Φανερωμένης, έχοντας τη θέα της θάλασσας να δεσπόζει, για να φτάσουμε στον όρμο του Κόρθι και να βουτήξουμε στης Γριάς το Πήδημα.
Το παραδοσιακό πιάτο του νησιού είναι η φρουτάλια, μια ομελέτα που περιέχει πατάτες κομμένες σε λεπτές στρογγυλές φέτες, μυρωδικά, γλίνα (λίπος χοιρινού) και παραδοσιακά ανδριώτικα λουκάνικα. Υπάρχουν και παραλλαγές, όπως φρουτάλια με φρέσκα κουκιά, με κολοκύθια, με αγκινάρες ή με κολοκυθοανθούς.
Ένα άλλο παραδοσιακό φαγητό της ανδριώτικης κουζίνας είναι ο λαμπριάτης, φαγητό που μαγειρεύεται το Πάσχα και είναι αρνί ή κατσίκι (για λιγότερα λίπη) με γέμιση τυριών, αυγά, ρύζι, δυόσμο και μαϊντανό, που ψήνεται αργά σε ξυλόφουρνο για 8-10 ώρες.
Τα παραδοσιακά γλυκά του νησιού είναι του κουταλιού ( καρυδάκι, το τυλιχτό νερατζάκι, το τριαντάφυλλο, το βύσσινο, ο μοναδικός ανθός λεμονιάς, το παμπιλόνι, που γίνεται από ένα μεγάλο αρωματικό εσπεριδοειδές του νησιού, όπως και το περγαμόντο) τα αμυγδαλωτά με ανθόνερο, τα καλτσούνια με γέμιση καρύδι και μέλι, το παστέλι, που φτιάχνεται από ντόπιο καρύδι και σουσάμι και οι παστελαριές ( ξερά σύκα, με τριμμένο καρύδι ). Τέλος, η Άνδρος παράγει κρασί, λικέρ, σουμάδα, ρακί και το πότζι ( τύπος ρακόμελου με μίγμα από ρακί και μέλι) σε τοπικούς συνεταιρισμούς.
Χάρη στις μικρές κτηνοτροφικές της μονάδες, η Άνδρος μπορεί και παράγει τοπικά τυριά, όπως η πετρωτή ή αρμεξιά ή ανάλατη ( λευκό αγελαδινό τυρί φρέσκο, με ημίσκληρη υφή ) και το βολάκι, που γίνεται από παστεριωμένο αγελαδινό γάλα. Οι τιμές ως προς το φαγητό ήταν ελαφρώς τσιμπημένες, όπως συνηθίζεται στις Κυκλάδες.
Μείναμε 5 μέρες στο νησί και υπάρχουν πολλά που δεν προλάβαμε να κάνουμε (όπως το να επισκεφτούμε τους Καταρράκτες της Πυθάρας, το Σπήλαιο Φόρος, τα υπόλοιπα μοναστήρια της και κάποια από τα μουσεία, τις παραλίες και τις διαδρομές που προαναφέραμε) και πολλά που θα θέλαμε να επαναλάβουμε. Η κοντινή απόσταση από την Αθήνα δεν είναι λόγος για να την θεωρούμε "δεδομένη" και να την προσπερνάμε έναντι άλλων προορισμών. Επιπρόσθετα, το νησί δείχνει να αντιλαμβάνεται τη δυναμική που το ίδιο έχει και ίσως αγνούσε τόσο καιρό, με τους ντόπιους να συνειδητοποιούν τη σημασία της διατήρησης και της προστασίας της φυσικής ομορφιάς του τόπου τους, που αποτελεί πόλο έλξης για τους λάτρεις της πεζοπορίας, προσπαθώντας να αφήσουν πίσω τους τα "κακώς κείμενα" της ανεξέλεγκτης βοσκής και των πυρκαγιών του παρελθόντος, όπως και των χωματερών, που σχετίζονται και με την πιο πρόσφατη επικαιρότητα.
Η σπάνια εναλλαγή τοπίου, τα κορυφαία μονοπάτια, ο συνδυασμός βουνού και θάλασσας, πεζοπορίας και παραλίας, μαζί με τα μουσεία και την ανάδειξη του νησιού σε κόμβο πολιτισμού και τέχνης, καθιστούν την Άνδρο ως μία από τις ιδανικότερες επιλογές και μοναδικό προορισμό για τους κατοίκους της Αθήνας και όχι μόνο.
Εμείς ανυπομονούμε να επιστρέψουμε !
Πηγές πληροφοριών: Wikipedia, Δήμος Άνδρου, AndrosRoutes, TripAdvisor, andros-guide.gr, Andros Cycladic Tourism Network
Οι φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του Νίκου Πράσσου (Σεπτέμβριος 2017).
Το ταξίδι έγινε με τον ΕΠΟΣ Φυλής.
