Ο Σπύρος Βερύκιος είναι εικαστικός καλλιτέχνης και επιλέχθηκε να συμμετάσχει από την Ελλάδα με το έργο του «Διάφανο δέρμα» (2018, λάδι σε καμβά, 40 x 23 cm) στη δεύτερη διεθνή Μπιενάλε Ελαιογραφίας Dafen, Shenzhen 2020, που συνδιοργανώνεται από την Ένωση Καλλιτεχνών της Κίνας, την Ομοσπονδία Λογοτεχνών και Κύκλων Τέχνης της Shenzhen σε συνεργασία με την Κυβερνητική Επικράτεια της Longgang. Από την κριτική επιτροπή της Μπιενάλε επιλέχθηκαν καλλιτέχνες από 61 χώρες.
Από πότε ξεκινήσατε να ζωγραφίζετε και πότε διαπιστώσατε ότι αυτό θέλετε να είναι το “επάγγελμά” σας;
Νομίζω ζωγράφιζα από τη στιγμή που έπεσε μολύβι στα χέρια μου. Ήταν κάτι που μου άρεσε. Θυμάμαι αυτή την εικόνα. Να σχεδιάζω τον πύραυλο που πήγαινε τους πρώτους αστροναύτες στο φεγγάρι. Ήταν ένας στραβός κύλινδρος, με έναν κώνο για καπέλο και από κάτω έναν στρόβιλο από γραμμές για φωτιά. Συνέβαινε εκείνη την εποχή. Το ακούγαμε από το ραδιόφωνο και οι μεγάλοι έλεγαν ότι οι Αμερικάνοι δεν θα τα καταφέρουν. Η μάνα μου με παρακολουθούσε όλη την ώρα, που το έφτιαχνα. Γύριζε ύστερα στον πατέρα μου και του έλεγε: “Ο γιος μας θα γίνει ζωγράφος”. Του πατέρα μου βέβαια δεν του άρεσε καθόλου η ιδέα.
Σαν επάγγελμα αυτό άργησε να γίνει. Για την ακρίβεια, δεν μου είχε περάσει ποτέ από το μυαλό πως θα μπορούσε να υπάρξει κάποιου είδους πορεία. Ήξερα ότι μου άρεσε να σχεδιάζω, αλλά δεν είχα τις απαραίτητες αναφορές, ώστε να το δω σαν προοπτική. Και το περιβάλλον μου ήταν αρκετά εχθρικό προς αυτή την ιδέα.
Στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών μπήκα μάλλον τυχαία, κάνοντας χρήση μιας δικής μου γραφής. Ο τρόπος ήταν έγκυρος εικαστικά, οπότε πρέπει να είχα ταλέντο σύμφωνα με κάποιους καθηγητές μου. Αλλά είχα και ελάχιστη προετοιμασία. Είχα κάνει μόνο έξι μήνες φροντιστήριο και αυτούς με αποσπασματικό τρόπο. Τα πρώτα χρόνια στη σχολή ήταν κάπως δύσκολα. Αμέσως μετά τον στρατό έκανα μια έκθεση σε μια μικρή γκαλερί. Ήρθαν διάφοροι ζωγράφοι, ο Μόραλης ένας από αυτούς. Η αποδοχή που είχα με ενθάρρυνε. Ο ζωγράφος Τάσος Μισούρας είχε έρθει και την είχε δει και, χωρίς να το ξέρω τότε, με υποστήριξε και σε άλλες περιοχές. Τέτοιες συμπεριφορές είναι κάπως σπάνιες στον χώρο μας και είναι κάτι που δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Μερικές φορές τέτοιες χειρονομίες μπορεί να κάνουν τη διαφορά. Κάπου εκεί είπα να το κυνηγήσω.
Καλλιτέχνης γεννιέσαι ή γίνεσαι;
Αν με το καλλιτέχνης εννοούμε μεγάλος καλλιτέχνης, η απάντηση είναι γεννιέσαι. Και αν με το καλλιτέχνης εννοούμε εικαστικός - γιατί καλλιτέχνες είναι επίσης οι μουσικοί, οι σκηνοθέτες, οι συγγραφείς, οι ηθοποιοί, οι αρχιτέκτονες, χορευτές κλπ. - θα πρέπει να ξεκινήσουμε με την παραδοχή ότι υπάρχουν διαβαθμίσεις στο τι μπορεί να καταλάβει και τι μπορεί να κάνει κανείς. Υπάρχουν μέτριοι ζωγράφοι, υπάρχουν εικαστικοί της σειράς και ύστερα υπάρχουν τα δέκα ονόματα, που ανακαλούμε αυθόρμητα όταν αναφερόμαστε σε καλλιτέχνες με "Κ" κεφαλαίο.
Υπάρχει κάτι που λέγεται ταλέντο και είναι όπως η ευφυΐα, η ομορφιά και η δύναμη. Ο καθένας τα διαθέτει σε έναν βαθμό. Κάποιος μπορεί να επιλέξει να μην τα χρησιμοποιήσει. Και κάποιος μπορεί να τα χάσει ή να τα σπαταλήσει από κακές επιλογές. Επίσης, το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει κανείς έχει δεσπόζουσα θέση. Μπορεί να σμιλέψει το ταλέντο σου ή μπορεί να το κονιορτοποιήσει.
Το ταλέντο είναι η αντικειμενική προϋπόθεση, αλλά το ταλέντο αποκτά μορφή μόνο μέσα από την τριβή με την κοινωνική εμπειρία. Είτε κάποιος είναι μικρός είτε μεγάλος καλλιτέχνης – και αυτό δεν μπορεί να το γνωρίζει εκ των προτέρων – υπάρχει μια διαδικασία, που θα πρέπει να ακολουθήσει για να κατακτήσει με επάρκεια τα εκφραστικά του μέσα. Τίποτα δεν χαρίζεται σε κάποιον. Όσο ωραία και αν είναι σαν εικόνα, οι καλλιτέχνες δεν είναι μυθικά όντα, που κλέβουν τη φωτιά από τους ουρανούς για να τη μοιράσουν στους κοινούς θνητούς.
Ο καλλιτέχνης απαιτείται να σπουδάσει το μέσο του. Απαιτείται να χτίσει μια σχέση με τη συλλογική ανθρώπινη εμπειρία, πάνω στην οποία θα χτίσει ή με την οποία θα αντιπαρατεθεί. Και τέλος υπάρχει το πιο δύσκολο κομμάτι, που είναι η πάλη που θα κάνει μόνος με το εαυτό του στον χώρο εργασίας του.
Ο Γκρέκο ήταν φορέας πολλών πολιτιστικών παραδόσεων. Χωρίς την πορεία του στην Δύση θα ήταν ένας άγνωστος αγιογράφος σε έναν τοίχο του Βυζαντινού Μουσείου. Και χωρίς το ταλέντο και την πάλη με το μέσο του, θα αποτελούσε άλλον έναν ζωγράφο σε κάποιο μουσείο της Ρώμης ή της Μαδρίτης.
Οπότε με το ταλέντο γεννιέσαι, αλλά καλλιτέχνης γίνεσαι. Αλλά τέτοια ερωτήματα δεν τίθενται για άλλους τομείς. Δεν ρωτάμε αν ένας γιατρός ή ένας μουσικός γεννιέται ή γίνεται.
Το 1991 ολοκληρώσατε τις σπουδές σας ως ζωγράφος στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Και το 2006 αποκτήσατε το μεταπτυχιακό δίπλωμα Εικαστικών Τεχνών στην ίδια σχολή. Εκεί είχατε δάσκαλο τον εικαστικό Δημήτρη Μυταρά. Τι είναι αυτό που κρατάτε από τη γνωριμία μαζί του;
Η εκπαίδευση στην Α.Σ.Κ.Τ. και συγκεκριμένα στο Α' Εργαστήριο δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την κατοπινή μου πορεία ως εικαστικός. Ο Δημήτρης Μυταράς δεν ήταν μόνο ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες της γενιάς του, αλλά ήταν επίσης και ένας πολύ σημαντικός δάσκαλος. Σε μάθαινε με την καθοδήγησή του, όσο και με την παρουσία του στον χώρο του εργαστηρίου. Κοντά του έμαθα να βλέπω και να σκέφτομαι. Νιώθω ευγνώμων και ευνοημένος, που μπόρεσα να φοιτήσω κοντά του. Κοντά σε αυτόν θα πρέπει επίσης να αναφέρω και τους άλλους δασκάλους, που είχα την τύχη να συναντήσω: τον Βρασίδα Βλαχόπουλο, τον Ζαχαρία Αρβανίτη, τον Άγγελο Αντωνόπουλο, τον Τριαντάφυλλο Πατρασκίδη, τον Τάσο Χριστάκη. Θεωρώ την παρουσία και την καθοδήγηση όλων ανεκτίμητη.
Έχετε συμμετάσχει σε αρκετές ομαδικές εκθέσεις στο εξωτερικό. Πόσο έχουν επηρεάσει αυτές οι καλλιτεχνικές σας συναναστροφές την μέχρι τώρα καλλιτεχνική σας πορεία;
Πολύ. Ένας καλλιτέχνης χρειάζεται άλλους καλλιτέχνες για να μπορέσει να εξελίξει τη δουλειά του. Η τέχνη χρειάζεται την τέχνη για να συγκροτηθεί και να αναπτυχθεί. Η έκθεση σε διαφορετικές ή ακόμα καλύτερα σε μη προβλέψιμες εικαστικές προτάσεις, είναι φρέσκο οξυγόνο για την καλλιτεχνική διαδικασία.
Αυτό όμως που με επηρέασε περισσότερο ήταν τα διαφορετικά περιβάλλοντα, στα οποία βρέθηκα να ζω. Οι πόλεις και οι άνθρωποι τους. Η δουλειά ενός εικαστικού εμπλουτίζεται από κάθε πτυχή μιας κοινωνίας. Την κουλτούρα της, υψηλή ή χαμηλή, την οικονομία της, την αυτοαντίληψη της, τους ρυθμούς της, τις ρουτίνες της, το φαγητό της, τις οσμές της, τη γλώσσα της, την επιστήμη, τις μουσικές της. Τον τρόπο που δυο ερωτευμένοι κρατιούνται από το χέρι στον δρόμο.
Πώς κρίνετε τις τάσεις που επικρατούν στη ζωγραφική εντός συνόρων σε σύγκριση με αυτές που συναντάτε στο εξωτερικό;
Οι τάσεις πια στα εικαστικά είναι παγκόσμια λίγο πολύ ίδιες παντού. Οι κλίμακες μέσα στις οποίες διαμορφώνονται είναι διαφορετικές. Πάρε το Λονδίνο για παράδειγμα σε σχέση με την Αθήνα. Πρόβλημα για μένα δεν αποτελεί η ανισότητα στα μεγέθη, αλλά κυρίως η ποιοτική διαφορά, που συναντάς στη δυναμική κάθε πόλης ή χώρας. Στην Ελλάδα διακρίνω μια τάση ετεροκαθορισμού σε όλα τα πράγματα. Μια άρνηση ή αδυναμία για λήψη πρωτοβουλιών, ατομικά ή συλλογικά, σε πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο. Καλό είναι να μη μιλάει κανείς με γενικεύσεις, αλλά αυτή είναι η αίσθηση που έχω.
Τα έργα σας όσο πιο πίσω πηγαίνουμε χρονολογικά είναι πιο έντονα σε χρώματα, σε αντίθεση με τα πιο πρόσφατα στα οποία κυριαρχούν οι σκούροι τόνοι και γενικά το γκρι και το μαύρο. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Στα έργα που αναφέρεστε θέλησα να εστιάσω στο ζήτημα δομής με όρους ρυθμικής οργάνωσης της εικόνας. Έκρινα ότι το χρώμα θα έκανε πιο περίπλοκη τη συγκεκριμένη έρευνα. Θα είχα ένα επιπλέον πρόβλημα να χειριστώ. Με ενδιέφερε επίσης να υπάρχει μια δραματική ατμόσφαιρα στις εικόνες. Αλλά το χρώμα και οι χρωματικές εντάσεις αποτελούν το κέντρο της δουλειάς μου. Το χρώμα θα ξαναγυρίσει.
Έχετε πει ότι είστε εμμονικός με κάποιες θεματικές εστιάσεις στη δουλειά σας. Ποιες είναι αυτές και γιατί χαρακτηρίζετε τον εαυτό σας εμμονικό;
Ίσως οι εμμονές κάνουν τα πράγματα πιο ενδιαφέροντα στην τέχνη όσο και στη ζωή.
Υπάρχουν εικόνες με έντονο το στοιχείο του ανοίκειου, που τείνουν να εμφανίζονται στους πίνακές μου. Συγκεκριμένες χρωματικές σχέσεις, καθώς επίσης και μια τάση για αποσπασματικότητα στην αναπαράσταση. Αυτό όμως που με ενδιαφέρει κυρίως είναι μια συγκεκριμένη αίσθηση έντασης και προσδοκίας. Η αίσθηση που έχεις όταν περιμένεις ένα αγαπημένο σου πρόσωπο ή την απάντηση για κάτι σημαντικό.
Aπό τι εμπνέεστε;
Παλιότερα από καλλιτέχνες που μου άρεσε η δουλειά τους.
Τώρα κυρίως από δύο πηγές. Η μία βρίσκεται έξω. Ένα τυχαίο οπτικό γεγονός, μια κηλίδα στον τοίχο ή μια λιωμένη φόρμα πλαστικού μπορεί να αποτελέσει ερέθισμα για την έρευνα δύο - τριών χρόνων. Κολυμπάμε σε εικόνες και ιδέες. Και ιστορίες αν σε ενδιαφέρει να γράφεις σενάρια.
Η άλλη περιοχή έμπνευσης βρίσκεται εσωτερικά και αφορά τις ψυχολογικές κιναισθητικές δυναμικές, που υπάρχουν μέσα μας.
Η δυσκολία βρίσκεται στο να τις καταλάβεις και μετά να επιλέξεις μια ή δύο να πορευτείς μαζί της. Δεν μπορείς να τις αναπτύξεις όλα αυτές τις εναύσεις. Έχουμε μόνο μια ζωή.
Oι δημιουργίες σας κατατάσσονται στον εξπρεσιονισμό. Ένας εξπρεσιονιστής επιθυμεί πάνω από όλα να εκφράσει τον εαυτό του. Τι είναι αυτό που θέλετε εσείς να εκφράσετε;
Παλιότερα έλεγα ότι με ενδιαφέρει να ορίσω μια ατμόσφαιρα αμφισημίας και έντασης στα έργα μου. Και αυτό συνεχίζει να υπάρχει σαν πρόθεση.
Αρχίζω όμως να πιστεύω πως το βασικό ζήτημα αυτής της δουλειάς δεν σχετίζεται με τη βούληση να εκφράσεις ένα συναίσθημα ή κάτι που έχεις στο μυαλό σου, αλλά πιο πολύ με το να επιτρέψεις σε μια αναγκαιότητα να εκδηλωθεί μέσα από τη δουλειά σου. Η βούληση του καλλιτέχνη περιορίζεται μόνο σε επιλογές. Πιστεύω πως είναι η μόνη ελευθερία που έχουμε. Επιλογή μιας αναγκαιότητας σε σχέση με μια άλλη. Και κάθε επιλογή, όπως στη ζωή, έτσι και στην τέχνη, έχει ένα κόστος στο τέλος.
Σίγουρα, όλα στην τέχνη είναι σχετικά με το ανθρώπινο συναίσθημα και τις διατυπώσεις του, αλλά δε νομίζω ότι μόνο αυτό αρκεί.
O Ελβετός ιστορικός τέχνης Michel Thevoz είχε πει ότι “Τις μεγαλύτερες ανοησίες στον κόσμο τις έχουν ακούσει οι πίνακες που κρέμονται στα μουσεία”. Θα πρέπει οι άνθρωποι όταν επισκέπτονται ένα μουσείο πρώτα να μελετούν ή αρκεί μόνο να νιώθουν;
Όλοι λέμε και κάνουμε ανοησίες κατά καιρούς. Ιδίως όταν δεν διαθέτουμε την απαραίτητη παιδεία. Νομίζω είναι λίγο υπερβολικό να είναι κανείς επικριτικός με ανθρώπους που μπαίνουν σε έναν χώρο για να μάθουν ή έστω από περιέργεια. Εξάλλου, όλα είναι μια πορεία. Υπάρχουν πτυχές ενός έργου που σε περιμένουν να το ανακαλύψεις. Και κάποιες από αυτές μπορεί να μην τις ανακαλύψεις ποτέ. Συναντάς εικαστικούς με μια διαδρομή δεκαετιών οι οποίοι δεν έχουν μπορέσει να προχωρήσουν πέρα από τα προβλήματα αναπαράστασης του δεύτερου έτους της Καλών Τεχνών. Και ιστορικούς τέχνης των οποίων η όραση είναι εγκλωβισμένη στις σελίδες της διδακτορικής τους διατριβής. Όλοι μας έχουμε κάποια όρια και δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστο όταν τα συνειδητοποιείς. Οι καλλιτέχνες συμβιώνουν καθημερινά με αυτή τη μικρή τραγωδία στο εργαστήριό τους. Ο Μιχαήλ Άγγελος, προς το τέλος της ζωής του, έλεγε ότι “τώρα που πεθαίνω ανακαλύπτω το συντακτικό της γλώσσας”.
Η ανοησία δεν είναι το πρόβλημα, αλλά η ηθελημένη άγνοια, η τεμπελιά και η διανοητική αλαζονεία. Σπουδή, διάβασμα, σχέδιο, όλα χρειάζονται. Το βασικό να ξεκινάς με αγάπη για οτιδήποτε ασχολείσαι. Είτε αυτό είναι τέχνη, είτε άνθρωποι. Αυτό είναι για μένα το πιο σημαντικό. Η κατανόηση και όλα τα άλλα συνήθως ακολουθούν.
Eπιλεχθήκατε να συμμετάσχετε με το έργο “Διάφανο δέρμα” στη 2η Μπιενάλε Dafen, Shenzhen 2020, που θα πραγματοποιηθεί στο μουσείο Τέχνης Dafen της πόλης Shenzhen της Κίνας. Το θέμα της Μπιενάλε είναι "Σπίτι και συνύπαρξη / Home and Co-existence ", περιστρέφεται γύρω από την έννοια της κατοίκησης. Πείτε μας μερικά λόγια για αυτή σας τη συμμετοχή και για το συγκεκριμένο έργο σας;
Συμμετέχω στην έκθεση με το έργο“Διάφανο Δέρμα”. Ο τίτλος προέρχεται από μια ομώνυμη ταινία του 1990 και αποτελεί την απεικόνιση ενός προσωπικού “Fin de siècle”. Χρησιμοποίησα την εικόνα του σπιτιού ως αναφορά στην τρωτότητα του σώματος. Η κύρια προβληματική του έργου μου εστιάζει στη έννοια του οικείου πόνου και του αναπόδραστου γεγονότος της θνητότητάς μας.
Από το 1996 έχετε εργαστεί σε κινηματογραφικές παραγωγές κινουμένων σχεδίων στην Αγγλία και την Ελλάδα. Πώς προέκυψε το μεγάλο πάθος σας για τα κόμικ;
Τα κόμικ ήταν οι πρώτες εικόνες που αφομοίωσα όταν ήμουν παιδί. Η Λευκάδα, όπου μεγάλωσα μικρός, ήταν μέρος φτωχό σε πολιτιστικές αναφορές. Δεν υπήρχαν μουσεία ή βιβλία. Οι μόνοι πίνακες που έβλεπες ήταν ο γέρος με το τσιμπούκι, η τσιγγάνα που δακρύζει και κάτι κεντήματα, που έφτιαχνε η γιαγιά μου και τα κρεμούσε στους τοίχους. Ήταν επίσης ένα είδος απαγορευμένο και ασκούσε πάνω σου τη γοητεία που ασκεί η αμαρτία. Αν δεν το κυνηγούσαν τόσο λυσσαλέα γονείς και δάσκαλοι, υπάρχει η πιθανότητα να το είχα εγκαταλείψει στα δέκα - δώδεκά μου χρόνια. Αλλά μου αρέσουν επίσης οι ιστορίες. Σενάρια, βιβλία κινηματογράφος, παραμύθια. Να καταναλώνω ή να τα φτιάχνω ο ίδιος.
Ιστοσελίδες:
Σπύρος Βερύκιος Επίσημη Ιστοσελίδα
Vice.com
Thebitemag.com
Thevisualvoices-magazine.com
