Ο ταλαντούχος σκηνοθέτης και ηθοποιός Σωτήρης Χατζάκης μίλησε στην Εύα Κακλειδάκη για την θεατρική παράσταση “Το δάνειο”, στην οποία πρωταγωνιστεί φέτος το καλοκαίρι στο θέατρο Χυτήριο, τις θεατρικές κλίκες, τον υποβαθμισμένο ρόλο του υπουργείου Πολιτισμού, την απαξίωση των καλλιτεχνικών μαθημάτων από το υπουργείο Παιδείας, τη συγκρουσιακή σχέση της εξουσίας με την τέχνη, την επένδυσή του στην ετερότητα αλλά και για πολλά πολλά άλλα...
Φέτος το καλοκαίρι θα σας δούμε στο Δάνειο του Τζόρντι Γκαλθεράν, σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Μυλωνά. Γιατί επιλέξατε αυτό το έργο;
"Το Δάνειο" είναι ένα σύγχρονο έργο, που αφορά κυρίως την περίοδο των μνημονίων στις χώρες του Νότου, οι οποίες είχαν πολύ μεγάλο πρόβλημα. Η συγκεκριμένη παράσταση διαθέτει μία καθαρά αντιμνημονιακή βάση. Ασκεί κριτική στο τραπεζικό σύστημα, όχι όμως του εμπράγματου καπιταλισμού, αλλά του καπιταλισμού του νεοφιλελευθερισμού, το οποίο στην ουσία πουλάει και αγοράζει "αέρα κοπανιστό” και εξοντώνει ολόκληρα κράτη και έθνη. Αυτό βρίσκεται στο βάθος. Ωστόσο, η επιφάνεια του έργου είναι κωμική. "Το Δάνειο” αποτελεί μία τρελή κωμωδία, σχεδόν Burlesque. Αυτό μας έκανε να αποφασίσουμε να το ανεβάσουμε φέτος, γιατί ο κόσμος θα διασκεδάσει.
Πώς κρίνετε τον χειρισμό της κυβέρνησης ως προς το θέατρο τόσο κατά τη διάρκεια της πανδημίας και του lockdown όσο και μετά;
Όσον αφορά στην πανδημία, έχω την αίσθηση ότι επιβεβαιώνεται εκείνη η άποψη που λέει ότι το θέατρο στη διαχρονία του οφείλει να εφημερεύει, όπως τα φαρμακεία. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να είμαστε διαθέσιμοι στην κοινωνία. Δεν υπάρχει τίποτε πιο ωραίο αυτή τη στιγμή από το να είσαι παρηγορητικός στους συμπολίτες σου. Κατά την πανδημία μας δόθηκαν ορισμένα επιδόματα όμως εμείς δε θέλουμε να επαιτούμε, αλλά θέλουμε να λειτουργούμε.
Οι επιχειρηματίες παραγωγοί έχουν καταστραφεί σχεδόν όλοι και δεν στηρίζονται, παρόλο που η ιδιωτική επιχειρηματικότητα αποτελεί το δόγμα της κυβέρνησης. Εκτός και εάν μας πει η υπουργός Πολιτισμού ότι διαφωνεί με αυτό. Εγώ λέω ότι το επιχειρείν, χωρίς πολιτισμό, είναι ένα τεχνοκρατικό τέρας, το οποίο θα καταπιεί και τον επινοητή του και τον υπηρέτη του. Δεν νοείται ανάπτυξη χωρίς πολιτισμό στο επιχειρείν.
Φέτος το καλοκαίρι, στην Επίδαυρο δεν μπορεί να πάει κανείς άλλος εκτός από τα κρατικά θέατρα, καθώς δεν αντέχει το κόστος, λόγω της επιβολής των υγειονομικών μέτρων.
Σύμφωνα με την Eurostat η Ελλάδα και η Κύπρος είχαν τις χαμηλότερες δαπάνες για τον πολιτισμό. Γιατί δεν επενδύουν στον πολιτισμό οι πολιτικοί;
Από την εποχή της μεταπολίτευσης μέχρι και σήμερα, εάν εξαιρέσουμε τη Μελίνα και κάνα δυο φωτεινές περιπτώσεις, το υπουργείο Πολιτισμού παραμένει υποτιμημένο στον κρατικό προϋπολογισμό. Παραμένει ένα υπουργείο μη μείζονος σημασίας. Αυτό αποδεικνύει ότι το πολιτικό προσωπικό στο σύνολο του δεν έχει καταλάβει καθόλου τη σημασία της λέξης "ανάπτυξη". Το λέω αυτό γιατί κάποτε η Μελίνα είχε πει “δώστε μου ένα Μιράζ για να κάνω πολιτισμό”.
Για ποιο λόγο οι πολιτικοί δεν επενδύουν στον πολιτισμό;
Οι πολιτικοί δεν επενδύουν στον πολιτισμό για τον απλούστατο λόγο ότι το πολιτιστικό τους επίπεδο δεν είναι ικανό. Δεν μπορείτε να μου πείτε πως καμία από τις κυβερνήσεις διαφόρων ιδεολογικών απόψεων, από αυτές που έχουν εναλλαχθεί στην εξουσία, δεν κατάλαβε ότι η βαριά βιομηχανία αυτής της χώρας είναι ο πολιτισμός μαζί με τον τουρισμό. Θεωρώ τη στάση του υπουργείου Πολιτισμού ελλιπή και προβληματική. Κάθε γωνιά της χώρας θα πρέπει να οχυρωθεί πολιτισμικά και πολιτιστικά.
Ο πολιτισμός δεν είναι παράγωγο της ανάπτυξης, αλλά συστατικό στοιχείο της. Αυτό δεν έχει γίνει κατανοητό από την πολιτεία και το πολιτικό προσωπικό. Επομένως, η έλλειψη στο κονδύλι, η αδιαφορία και η φολκλορική μορφή, που δίνουν εκείνοι στον πολιτισμό, μας έχουν φτάσει εδώ που βρισκόμαστε σήμερα.
Επίσης, έχω να επισημάνω ότι βοηθήθηκαν πάρα πολύ τα κρατικά θέατρα. Σωστά. Και οι κρατικοί φορείς, το εθνικό, το κρατικό και το Φεστιβάλ Αθηνών. Όταν όμως δόθηκαν ευκαιρίες να παίξουν ηθοποιοί σε αρχαιολογικούς χώρους, πάλι οι άνθρωποι των κρατικών αποφάσισαν για το ποιος και πού θα πάει να παίξει. Αυτό δημιουργεί σέχτες. Κλειστές ομάδες, οι οποίες μοίραζαν ανέκαθεν τα χρήματα του υπουργείου.
Όχι μόνο τώρα, αλλά και στην προηγούμενη κυβέρνηση υπήρχε σέχτα ηθοποιών, σκηνοθετών και γενικά καλλιτεχνών “πεφωτισμένων”, οι οποίοι θεωρούν ότι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονται οι ίδιοι το θέατρο είναι υπερκείμενος κριτικής και απαξιώνουν όλους τους άλλους ως λανθασμένους, λαϊκούς, εμπορικούς. Οι “πεφωτισμένοι” αυτοί απέκλεισαν από την Επίδαυρο τον Αυλωνίτη, τον Ρίζο, την Βλαχοπούλου, τον Φραγκίσκο Μανέλλη. Υπάρχει ένα ταξικό μίσος. Μισούν το λαϊκό στοιχείο, γιατί το θεωρούν ποταπό.
Εσείς όταν ήσασταν διευθυντή στο εθνικό θέατρο, αλλά και στο κρατικό θέατρο βορείου Ελλάδος δεν μπορούσατε να σπάσετε αυτές τις καλλιτεχνικές κλίκες;
Εγώ γι' αυτό τον λόγο “έφαγα το πολύ το ξύλο”. Eίμαι περήφανος που έφερα λαϊκούς ηθοποιούς στο Εθνικό Θέατρο, γιατί ουδείς αριστοκρατικότερος από τον λαϊκό άνθρωπο και το λαϊκό θέατρο είναι εν πλήρει αριστοκρατία φτωχό.
Όταν μπήκα στο Εθνικό εργάζονταν 46 ηθοποιοί αντί για 100, όπως προβλέπονταν από τον νόμο. Έπαιζαν οι ίδιοι σε 3 παραστάσεις την ίδια σεζόν, Αυτοί ήταν οι λεγόμενοι αποδομιστές, μεταμοντέρνοι. Δεν τους άγγιξα, τους άφησα και συνέχισαν την εναλλακτική τους δράση,
Το θέατρο είτε είναι πειραματικό, είτε μοντέρνο, είτε κλασικό, εάν είναι αληθινό, είναι μία χαρά.
Τι οφείλει ένα Εθνικό Θέατρο να παρέχει;
Το Εθνικό Θέατρο οφείλει να έχει και το ελληνικό έργο και το λαϊκό, και το πειραματικό και τα πάντα. Είναι μία ομπρέλα. Είναι ένας Οργανισμός που χρηματοδοτείται από τον θεατή μέσω της φορολογίας του και οφείλει να δώσει το αντίδωρο αυτής της προσφοράς.
Έχετε διδάξει θέατρο πάρα πολλά χρόνια. Σύμφωνα με το νέο νομοσχέδιο για την Παιδεία οι τέχνες αποδυναμώνονται και απαξιώνονται. Ποια η γνώμη σας;
Δηλώνω αγανακτισμένος από την πολιτική του υπουργείου Παιδείας.
Δε γίνεται να φεύγουν τα μαθήματα του πολιτισμού από το εκπαιδευτικό υλικό. Πρέπει να γίνει ένα δίκτυο σε όλη την Ελλάδα, το οποίο να συντονίζεται από τα υπουργεία Πολιτισμού και Παιδείας ώστε να μπορέσει να απορροφηθεί αυτό το τεράστιο ποσοστό των καλλιτεχνών που είναι άνεργοι.
Επιπλέον, οι περισσότερες θεατρικές σχολές είναι κακές. Το υπουργείο Πολιτισμού, αντί να κάνει έναν έλεγχο στις δραματικές σχολές, τις αφήνει ασύδοτες και η εκπαίδευση, που προσφέρουν, δεν αντιστοιχεί στην αγορά εργασίας. Δεν εννοώ η αγορά της εργασίας να καθορίζει το περιεχόμενο της εκπαίδευσης, γιατί τότε θα έχουμε δικτατορία της σκέψης. Ωστόσο, κόβουν τα καλλιτεχνικά μαθήματα και ενισχύουν τις σέχτες; Θα πρέπει να προβληματιστεί πολύ ο πρωθυπουργός στον επόμενο ανασχηματισμό.
Οι τέχνες ανοίγουν το μυαλό των ανθρώπων, η εποχή μας θεωρείτε ότι θέλει ανθρώπους με ανοιχτό μυαλό;
Κάθε σύστημα διεκδικεί το αλάθητο ανά τους αιώνες. Η μεγάλη τέχνη κάνει μία καταγγελία, αμφιβάλλει για το αλάθητο της εξουσίας και το επισημαίνει.
Αυτή η αμφιβολία για το απόλυτα αλάθητο του συστήματος είναι που οργανώνει τη σύγκρουση του καλλιτέχνη με τον εξουσιαστή. Η πολιτική πάντοτε έχει απέναντι την τέχνη . Αυτονοήτως δε θα την συμπαθεί.
Η τέχνη είναι μία φωτισμένη συνείδηση, ένα κεράκι αναμμένο της ύπαρξης. Ο άνθρωπος χωρίς την τέχνη είναι αλειτούργητος.
Ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σω έχει πει ότι “Η ποιότητα ενός θεατρικού έργου είναι η ποιότητα των ιδεών του”. Τι καθιστά ένα θεατρικό έργο ποιοτικό;
Ένα θεατρικό έργο, όταν γράφεται, θα υποστεί την δημοκρατία του κάθε θεατή. Δεν υπάρχει μία αλήθεια. Ο συγγραφέας έχει τη συνολική θέαση και έναν λόγο που το έγραψε. Είναι συγκεκριμένοι οι λόγοι που γράφτηκαν τα έργα. Υπάρχουν όμως και εμβιώσεις των ίδιων έργων από νεότερους. Ο τρόπος που θα ειπωθεί αυτό διαφέρει. Σημασία έχει να μη χαθεί το νόημα και ο λόγος για τον οποίο ο συγγραφέας το έγραψε.
Το δάνειο γενικά αποτελεί μία επένδυση στο μέλλον. Εσείς ποια επένδυση έχετε κάνει στη ζωή σας;
Επενδύω, πάντοτε, στην ετερότητα. Από πολύ μικρός κατάλαβα ότι δεν υπάρχει ταυτότητα ερήμην της ετερότητας. Η ταυτότητα δομείται και οργανώνεται από την περιπλάνηση στην αλλόκοτη ετερότητα με την οποία μπορείς να μη συμφωνείς, μπορεί να την φοβάσαι, μπορεί να μην ανήκει στο ηθικό σου πλαίσιο, στο κοινωνικό σου, να μην ανήκει στην αισθητική σου. Είναι, όμως, η ετερότητα κι αν δεν περάσεις από αυτή και δεν συγχρωτιστείς, τότε είσαι κλεισμένος στον εαυτό σου, αναπαράγεις τον εαυτό σου και κάνεις προβολή του εαυτού σου σε ένα μέρος της ανθρωπότητας που σου πάει και εγκρίνεις. Αυτό είναι ένας ολοκληρωτισμός στο μυαλό. Η ετερότητα σε όλα τα επίπεδα δεν μας απειλεί, αλλά μας συμπληρώνει. Η επένδυση στην ετερότητα δημιουργεί έναν τεράστιο πλούτο μέσα στον εαυτό σου, καθώς γεννιέσαι ένας και πεθαίνεις χιλιάδες.
Έχετε πει πως η ζωή σας τα έφερε έτσι και γίνατε ηθοποιός. Τελικά ηθοποιός γεννιέσαι η γίνεσαι;
Είναι αναφαίρετο δικαίωμα του καθενός να προβάλλει τον εαυτό του σε ένα άλλο επίπεδο, πιο ποιητικό και φαντασιακό. Όμως, εκείνος ο οποίος θα διακονήσει στην τέχνη φαίνεται από πολύ μικρός. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος είναι η δουλειά, η δουλειά και η δουλειά.. Το θέατρο μαθαίνεται. Δεν πιστεύω σε έναν άνθρωπο του θεάτρου που δεν έχει μαθητεύσει παρά μόνο στον εαυτό του. Είναι επικίνδυνος.
Αν δεν είχατε γίνει ηθοποιός ποιο επάγγελμα θα μπορούσατε να κάνετε;
Αρχαιολόγος. Ήταν ένα μεγάλο παλαντζάρισμα εκείνη την εποχή ποιο από τα δύο θα επέλεγα. Αγαπώ πάρα πολύ τη διαδικασία της αποκάλυψης της διαχρονίας της ανθρωπότητας με συνεπαίρνει πάντοτε ακόμη και τώρα. Αλλά μπήκα στο θέατρο γιατί ήταν το “φουστάνι”. Τότε οι γυναίκες αρχαιολόγοι δεν ήταν τόσες πολλές, ενώ στο θέατρο είχε πολλά κορίτσια. Οπότε εμείς, που η γενιά μας είχε υποχρέωση και καθήκον να φλερτάρει τα κορίτσια, μπήκαμε πρωτίστως γι' αυτόν τον λόγο. Έτσι έχασε η αρχαιολογία από το “φουστάνι”.
Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να διαθέτει ένας ηθοποιός;
Nα είναι εργατικός, να είναι ωφέλιμος στην κοινωνία και να μην θεωρεί ότι τα πράγματα τελείωσαν κάποια στιγμή και ολοκληρώθηκε. Να παραμένει ατελής. Γιατί όταν τελειώσει και ολοκληρωθεί θα σταματήσει να παράγει.
Ποια ανάγκη σας οδηγεί να γράφετε παραμύθια;
Ξεκίνησα να γράφω για το ραδιόφωνο και τελικά αρκετά από αυτά εκδόθηκαν. Πιστεύω πάρα πολύ στη δυνατότητα του ανθρώπου να ονειρεύεται και να φαντάζεται και όχι στη χρηστικότητά του. Αν η εκπαίδευση είναι η μετατροπή του δέντρου σε έπιπλο, τότε θα πρέπει το παιδί, όταν βλέπει τη ντουλάπα, να μη σκέφτεται ότι είναι μόνο ένας χώρος που βάζουμε τα ρούχα μας, αλλά πως μπορεί να είναι και η κοιλιά μιας φάλαινας.
Πάντα ελλοχεύει μία αναπάντεχη μεταμόρφωση της κανονικότητας μέσα από τη φαντασία. Αυτό είναι σπουδαίο να ξεκινά από την παιδική ηλικία και να ενθαρρύνεται στα παιδιά. Συνήθως, ένας άνθρωπος αξιολογείται σύμφωνα με τη χρηστικότητά του στην κοινωνική δομή και στην οικονομική δομή. Γι' αυτό έχουμε και το δίπολο παράγω για να καταναλώνω και καταναλώνω για να παράγω. Αν είσαι έξω από αυτό, είτε είσαι παιδί είτε είσαι μεγάλος, είσαι υπεράριθμός και αποσυνάγωγος. Οπότε αν είναι το σύστημα να πριμοδοτεί τη χρηστικότητα ας υπάρχει και μία αντίστροφη ροή, η οποία να πριμοδοτεί τη δυνατότητα της φαντασίας να μεταμορφώνει την κανονικότητα. Είναι πάρα πολύ χρήσιμο στην ποιητική του ανθρώπου.
Στοιχεία για την παράσταση
«Το Δάνειο» (2103) του σημαντικού σύγχρονου Ισπανού συγγραφέα Τζόρντι
Γκαλθεράν, παγκοσμίως γνωστού για το θεατρικό του έργο Η μέθοδος Γκρόνχολμ,
κέρδισε το Νοέμβριο 2011 το πρώτο βραβείο στο «Τουρνουά Σύγχρονου
Καταλανικού Θεάτρου» της Τζιρόνα κι έχει παιχτεί σε πολλές γλώσσες
σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία.
Συντελεστές:
Μετάφραση: Els de Paros
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Μυλωνάς
Σκηνικά: Έρση Δρίνη
Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ
Σχεδιασμός Φωτισμού: Αντώνης Παναγιωτόπουλος
Μουσική: Παύλος Κατσιβέλης
Βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Μυλωνά
Παίζουν:
Σωτήρης Χατζάκης
Δημήτρης Μυλωνάς
INFO:
Παραγωγή της Green Productions
Ημέρες και ώρες παραστάσεων:
Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00
Διάρκεια: 90΄
ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ:
Κανονικό: 15 €
Μειωμένο(Φοιτητικό/Ανέργων/ΑμεΑ) :12 €
Ατέλεια : 5 €
Προπώληση εισιτηρίων: viva.gr
Τηλέφωνο κρατήσεων : 210 5232097 και 210 3412313
