Το «Διαβαλκανικό Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος / Interbalkan Festival of Ancient Drama» αποτελεί έναν νέο διεθνή καλλιτεχνικό θεσμό που ιδρύεται από την Περιφέρεια Αττικής και τον Περιφερειάρχη Γιώργο Πατούλη και καθιερώνεται από το καλοκαίρι του 2023 σε ετήσια βάση. Στόχος, η άοκνη συνεργασία και η σταθερή παρουσία στη χώρα μας καλλιτεχνών, θεσμών και σχημάτων από τα Βαλκάνια, που εργάζονται σε υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο, εστιάζοντας στο Αρχαίο Δράμα και την έρευνα γύρω από αυτό… Αυτό το καλοκαίρι, το φεστιβάλ ξεκινάει με ένα τετραήμερο παραστάσεων διεθνών και ελληνικών συμμετοχών, που παρουσιάζονται στο Θέατρο Αττικού Άλσους «Κατίνα Παξινού» από τις 4 έως τις 7 Ιουλίου 2023 με ελεύθερη είσοδο για το κοινό και έναρξη κάθε βράδυ στις 21:00.
(από το Δελτίο Τύπου 22/06/2023 της Περιφέρειας Αττικής).
Στέκομαι για λίγο στη φράση κλειδί (για την Πύλη της Δημοκρατίας): με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Προχωρώ:
Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ είναι ο Άρης Ασπρούλης και τη Συμβουλευτική Επιτροπή απαρτίζουν η Μαίρη Βιδάλη (Πρόεδρος), η Έλενα Μαυρίδου, ο Άγις Μαρίνης, η Ειρήνη Μουντράκη, ο Κωνσταντίνος Μπούρας, ο Περικλής Νεάρχου, η Σίσσυ Παπαθανασίου και η Δέσποινα Σαββοπούλου.
Στις 7 Ιουλίου δόθηκε η παράσταση-σύγχρονη τραγωδία «Η εκδίκηση της Μελιτώς», σε κείμενο και σκηνοθεσία Χριστόφορου Χριστοφή και μουσική Νίκου Ξανθούλη.
Μελιτώ. Η δεύτερη γυναίκα του μεγάλου μας τραγικού, του Ευριπίδη. Την πρώτη, τη Χοιρίνη ή Χοιρίλη, τη χώρισε εξαιτίας της ακολασίας της, κρατώντας όλη της την προίκα. Η Μελιτώ, αποδείχτηκε περισσότερο ακόλαστη από την πρώτη. Μαζί απόκτησαν δύο γιους. Όμως ο Ευριπίδης, δοσμένος στην Τέχνη του, αποτραβήχτηκε στο κτήμα του στη Σαλαμίνα, όπου και συνέγραφε τα έργα του, αφήνοντάς την πίσω μόνη και παραμελημένη. Από το σημείο αυτό αρχίζει το σύγχρονο δράμα του Χριστόφορου Χριστοφή (όπως εύστοχα το χαρακτήρισε κορυφαίος κριτικός –όστις προλόγισε με Φάος το έργο– στην κατ’ ιδίαν μας συζήτηση μετά την παράσταση).
Πυκνή η πολλών συστατικών ουσία, ποιητικά διαλυμένη όμως στων λέξεων τον διαλύτη, σου δινόταν στα χείλη σαν ακριβό, πεπαλαιωμένο κρασί. Κύπελλα; Τα σώματα των ηθοποιών. Οινοχόοι; Όλοι ανεξαιρέτως οι συντελεστές της παράστασης.
Πέρα από τα προφανή ή από τα πασίδηλα, στη σκηνή ανοίχτηκαν πολλές υποσυνείδητες διαστάσεις. Η χάραξή τους ξεκίνησε εκεί, αλλά συνεχίζεται ακόμα, μέρες μετά. Μία από αυτές, τριμορφική, τρισμέγιστη ως ο Ερμής:
Δυνατότερος ο Έρως για την Τέχνη (Συγγραφή, Θέατρο, Μουσική, κ.α.) ή για τον Άνθρωπο;
Ισχυρότερος ο Έρως για την Ιδέα ή για το Σώμα;
Κραταιότερος ο Έρως του Θανάτου;
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα. Ο Χριστόφορος Χριστοφής, μαθητής της διάσηµης Ιταλίδας σκηνογράφου και ζωγράφου Lila De Nobili, έγινε πολύ νέος γνωστός µε τις ταινίες του «Περιπλάνηση» και «Ρόζα», οι οποίες βραβεύτηκαν σε διεθνή φεστιβάλ. Έχει σκηνοθετήσει πρωτοποριακά µουσικά έργα και σύγχρονες όπερες σε παγκόσµιες πρεµιέρες, όπως του Antonio Cericola και του Marian Kouzan στην Ιταλία και στη Γαλλία, του Γιάννη ∆ροσίτη και του Νίκου Ξανθούλη στην Ελλάδα, έχει συνεργαστεί µε την Ελένη Καραΐνδρου και µε τον Περικλή Κούκο. Για την τηλεόραση έχει σκηνοθετήσει τη «Χαµένη Άνοιξη» του Στρατή Τσίρκα και τη σειρά «Βιζυηνός - Η σιωπή των αγγέλων». Έχει γράψει νουβέλες, λιµπρέτα και θεατρικά έργα. Επίσης, έχει διασκευάσει θεατρικά, κλασικά λογοτεχνικά έργα, καθώς και τη µεταγραφή της «Ασπίδας» του Μενάνδρου. Το 2000 «Η χρυσόµυγα» παίχτηκε από αγγλικό θίασο στο θέατρο Old Vic του Λονδίνου. Σε διάφορες σκηνές ανέβηκαν τα έργα του: «Η µεγάλη κυρά της Τραπεζούντας», «Οι Ρήτορες», «Τουλούζ Λωτρέκ, η φαντασία της αµαρτίας», «Νιζίνσκι, η προφητεία της φωτιάς». Το έργο του «Ευριπίδης Μαινόµενος» παρουσιάστηκε στους ∆ελφούς στο πλαίσιο «Ηµέρες ∆ελφικής Πολιτιστικής Κληρονοµιάς» (2021) και «Το Κάλεσµα στον Προµηθέα» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (2021). Πηγή: Εκδόσεις Νίκας / Ελληνική Παιδεία Α.Ε., 2022
Ερχόμαστε στο προκείμενο. Αξιοπρόσεκτη και καθόλου τυχαία η ιδιότητα του ψαρά σε έναν από τους συμπρωταγωνιστές, στον απελεύθερο δούλο με το όνομα «Κανένας» (ως άλλος Ούτις). Με τα δίχτυα του έπιανε ψάρια, τα οποία τα πήγαινε με τη βάρκα του στον Ευριπίδη, προσφέροντάς του υλική τροφή. Την ίδια ώρα, πιασμένος ο ίδιος στα δίχτυα της Μελιτώς, ή στα δίχτυα του Έρωτα (αν ιδωθεί το ζήτημα από πιο μακριά), γινόταν ο ίδιος τροφή για το υλικό της σώμα την ώρα που και ο ίδιος τρεφόταν από το δικό της, κάθε που σπαρταρούσαν σαν ψάρια «πεθαίνοντας» από ηδονή. Αυτός ο ιδιότυπος ψαράς ήξερε όμως ανάγνωση και γραφή, δεν ήταν απαίδευτος. Παρ’ όλα αυτά, δεν μπόρεσε να αντισταθεί στις μαιναδικές, αλλοπρόσαλλες εκρήξεις της αχόρταγης εγκαταλελειμμένης γυναίκας, ικανοποιώντας κάθε της καπρίτσιο.
Εκείνη, για να εκδικηθεί
την εγκατάλειψη από τον σύζυγο,
την έλλειψη ερωτικής πλησμονής λόγω της αχόρταγης φύσης της αλλά και λόγω της μη συνεύρεσης με τον Έναν, τον οποίο η Θεά Τύχη δεν της γνώρισε, αλλά της έφερε ως υποκατάστατο τον Καν-Έναν
την αδιάφορη στάση των –μεγάλων πια– παιδιών της,
την αδυσώπητη παρουσία του χρόνου επάνω της,
τις χαμένες της ευκαιρίες,
τη ζωή που πέρασε χωρίς να τη γεμίζει
τη ζωή που χαραμίστηκε μέσα σε κοινωνικές συγκαταβάσεις ή επιταγές (χαρακτηριστική η ομολογία «με το ζόρι με πάντρεψαν»),
την αδυναμία της να μπορέσει να εκφραστεί μέσα από την Τέχνη του Θεάτρου, κάτι που διακαώς ήθελε, παραμένοντας μια ηθοποιός σε λανθάνουσα κατάσταση (έκανε συνέχεια κατ’ ιδίαν πρόβες για παραστάσεις που γνώριζε ότι ποτέ δεν θα έδινε, αφού οι τότε συνθήκες –με την κρατούσα αξιωματική αντίληψη οι ηθοποιοί να είναι μόνο άνδρες–, δεν της επέτρεπαν να πραγματοποιήσει το όνειρο της ζωής της: να υποδύεται ρόλους σε έργα των αρχαίων τραγικών, του ανδρός της Ευρυπίδη συμπεριλαμβανομένου)
την «ατυχία» της στο να ζευγαρώσει με έναν σύντροφο με τον οποίο θα αλληλοσυμπλήρωναν ή θα προσπερνούσαν τα όποια κενά και θα πηγαίναν χέρι χέρι παρακάτω στη ζωή ευτυχισμένοι
τη χαμένη άρα ευτυχία,
και συνεπώς την πικρή της Ειμαρμένη
σκαρφιζόταν όλο και περισσότερες «αταξίες» και υπέβαλλε σε δοκιμασίες τους γύρω της, μη παύοντας να δοκιμάζει και η ίδια την τύχη της σε πολλά ανθρώπινα πεδία (σαρκικά με τους τουλάχιστον δύο εμφανείς εραστές, και πνευματικά με έναν άλλον, προικισμένο πνευματικά, με τον οποίο δοκίμασε και τη σαρκική επ-Αφή), αλλά δυστυχώς εις μάτην.
Ο άλλος άνδρας της υπόθεσης, ο Δάος, ο «δούλος» του Ευριπίδη, παρ’ ότι ψευδώς δηλώνει κάποια στιγμή ευνούχος, παρακολουθεί, δίνει αποσπασματική αναφορά, μεταφέρει κατά το δοκούν λόγια επιλεκτικά, καρπώνεται ό,τι και όπως μπορεί, εκτονώνει δε τις ορμές του στο σώμα της πρωταγωνίστριας, άλλοτε αποδεχόμενος το κάλεσμά της για εκτόνωση των δικών της ορμών, κάνοντας τη βιοτή περισσότερο υποφερτή αλλά και εκδικούμενη ταυτόχρονα το ανδρικό φύλο για το χαμένο της βασίλειο, άλλοτε εκμεταλλευόμενος στιγμές αδυναμίας της.
Η τρίτη εμβληματική περσόνα-κλειδί, ο Αγάθων, ο μέγας αρχαίος τραγικός και μουσικός (αναφέρεται σε αυτόν ο Αριστοτέλης και ο Πλούταρχος), ο οποίος νεώτατος κέρδισε το πρώτο βραβείο στα Λήναια, έρχεται εδώ δίφυλος, να σημάνει ότι το νόμισμα δεν έχει μόνο δύο όψεις.
Η αρσενική του πλευρά βρίσκει διέξοδο στη νόηση, στον διαλογισμό, στη συγγραφή. Τις πρωινές ώρες. Με το Φως. Στην αγκαλιά του Θεού Απόλλωνα.
Η θηλυκή του, με κείνον μεταμφιεσμένο σε γυναίκα, στον έκφυλο έως χυδαίο έρωτα, στη σαρκική συνεύρεση άνευ ορίων, κανόνων, πλαισίων. Με το σκότος. Στην αγκαλιά της Εκάτης.
Ανάμεσα εκείνος. Στα εναλλασσόμενα δίπολα. Άρρεν-Θήλυ. Φάος-Σκότος. Νους-Σάρκα. Λογική-Παρόρμηση. Όλα στο δικό του Εν, παλλόμενα διαρκώς.
Ιδιαίτερος. Όπως όλοι οι της Τέχνης σημαντικοί. Λύτρωσή του; Πάλι διπολική. Θεατρική Συγγραφή και Μουσική. Τα δύο που απαρτίζουν της Τέχνης του το Εν.
Δεν θα αποκαλύψω τι συμβαίνει στο έργο και πώς, θα ήταν ιεροσυλία, μπορώ όμως να σημάνω την παρουσία και της μεταμυθοπλασίας (metafiction), αφού ο Αγάθων σε ορισμένα σημεία όχι μόνο συμμετέχει στα δρώμενα, αλλά φαίνεται ότι τα έχει συγγράψει (οδηγήσει) αυτός, ως άλλος Χριστοφής. Μεγάλης αξίας και τα ρητά που αρκετές φορές αντιδωρίζει στο κοινό, υπό μορφήν επιγράμματος.
Αινιγματική η παρουσία του πέμπτου προσώπου, της εταίρας με το ηλιοστόλιστο όνομα Φανώ. Συνδετικός κρίκος στην αλυσίδα του πόνου, των ανεκπλήρωτων, της εκμετάλλευσης, της κακοποίησης αλλά και της άσβεστης φλόγας για επιβίωση. Και μόνο η καταγωγή της (από τη Μίλητο) είναι αρκετή για να προκαλέσει συνειρμούς. Ο ρεαλισμός και η εμπειρική της σοφία απαιτούνται για τη μείωση της αστάθειας, σε μία ισορροπία εκ των πραγμάτων ασταθή. Είναι αυτή που μαζί με τον Κανένα θα βοηθήσει τη Μελιτώ να εκπληρώσει τη μεγαλύτερή της επιθυμία.
Ποιητική η δραματουργία, ρέων ο λόγος, καθηλωτική η παράσταση, τεκμηριωμένες βιβλιογραφικά οι επί σκηνής εκστομισθείσες αναφορές-παρενθέσεις-παραπομπές, ένταση διαρκής, αγωνία, συμμετοχή. Εκτός από το προικισμένο κείμενο, στα παραπάνω συνέβαλαν όλες οι επιμέρους μεταβλητές, κύριες και βοηθητικές, αν και σε τέτοια έργα, όλοι οι συν-Τελεστές είναι κύριοι και καθοριστικοί. Η εξαιρετική σκηνοθεσία, ο ισορροπημένος φωτισμός, η άρτια σκηνογραφία, η στο πνεύμα του έργου ενδυματολογική σύλληψη και υλοποίηση (ακόμα και η μη προκλητική έως «αρσενικίζουσα», ετοιμοπόλεμη, πειρατική εμφάνιση της εταίρας Φανώς, σε συνδυασμό με το βίαιο των κινήσεών της, καθόλου τυχαία δεν ήταν), η υπέροχη ζωντανή επί σκηνής μουσική σε πλήρη αρμονία με την ψυχ-αγωγική περίσταση, μόνο θετικά συνέβαλαν στην όλη αποτίμηση.
Ακόμα και ο Δάος, επί ή μετά ποδηλάτου περιφερόμενος, και δη κυκλικά, επί της περιφερείας της σκηνής, ίσως να συμβολίζει το πεπερασμένο του κύκλου των πραγμάτων και της ζωής. Ίσως τον κύκλο των ωρών, τον δούλο Χρόνο του Αφέντη Θανάτου. Μπορεί και τον εκάστοτε κύκλο μιας περιόδου ζωής καθώς βαδίζει στην ολοκλήρωσή του, μη γνωρίζοντας από τα πριν αν θα υπάρξει επόμενος. Ανάμεσα στο ΜΗΔ-ΕΝ της κυκλικής σκηνής [Ο] και στο άπειρο [∞] από τους δύο κύκλους των τροχών του ποδηλάτου…
Η Κωνσταντίνα Τάκαλου ως Μελιτώ, συμμετείχε με το 100% του σώματος και της ψυχής της στον τόσο απαιτητικό ρόλο (φωνή, μορφασμοί, κινήσεις, βλέμμα, στάση, δυναμική και κινητική ενέργεια) κατορθώνοντας μία μοναδικά χαρισματική ερμηνεία.
Ο Δημήτρης Μαύρος ως Δάος, σε όλες του τις εμφανίσεις (χθόνιος, ουδέτερος, προσηνής, φαύλος, πονηρός ή δουλοπρεπής), με τη βοήθεια και της χροιάς της φωνής του, αψεγάδιαστος.
Ο Γιώργος Χρανιώτης ως Κανένας, ανταποκρινόμενος πλήρως στις μεταπτωτικές απαιτήσεις του ρόλου του, δεν άφηνε την παραμικρή αμφιβολία ότι είχες μπροστά σου εκείνον που κατάφερνε να ισορροπήσει αλλά και να ικανοποιήσει τη Μελιτώ, βλέποντας ξεκάθαρα τον πόθο στα μάτια του, την υπακοή ή την υποταγή.
Ο Δημήτρης Σαμόλης ως Αγάθων, άλλοτε Απολλώνιος επί σκηνής και άλλοτε Βακχικός, σε ρόλο ιδιαίτερα απαιτητικό, επισφράγισε της παράστασης αρμονία με την αρμονία της ερμηνείας του και την ποιότητα εκφοράς του Λόγου.
Η Μαρία Παπαφωτίου ως Φανώ, πληγωμένο αγρίμι επί σκηνής, ερμήνευσε άρτια τις αθέατες πλευρές του στερεοτύπου της εταίρας, αναδεικνύοντας τη μεγάλη συνδηλούμενη Α-Λήθεια του Έργου, ότι δηλαδή ΟΛΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΝΘΡΩΠΟΙ.
Επί σκηνής η μουσικός Σόνια Χαραλαμπίδου μας μετέφερε μουσικά δυόμισι χιλιάδες χρόνια πίσω, επικουρούμενη από την αγγελική φωνή της Σοφίας Παπουλάκου, η οποία ήταν και Βοηθός Σκηνοθέτη.
Η παράσταση για εμένα δεν τελείωσε με το φυσικό της πέρας, αλλά μέρες μετά, συνεχίζει να εμβολίζει τη νηνεμία με ριπές ερωτημάτων, μεταφυσικών ζητημάτων και αρχετυπικών προβληματισμών.
Προτεινόμενη; Ανεπιφύλαχτα ναι.
Το έργο θα παιχθεί ακόμη στις:
30 Ιουλίου 2023 , ώρα έναρξης 21.00- Θέατρο «Φρύνιχος» στους Δελφούς
15 Σεπτεμβρίου 2023, ώρα 20.30- Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης»
Συντελεστές
Κείμενο - Σκηνοθεσία : Χριστόφορος Χριστοφής
Μουσική : Νίκος Ξανθούλης
ΗΘΟΠΟΙΟΙ
Μελιτώ: η Κωνσταντίνα Τάκαλου
Κανένας: ο Γιώργος Χρανιώτης
Φανώ: η Μαρία Παπαφωτίου
Αγάθων: ο Δημήτρης Σαμόλης
Δάος: ο Δημήτρης Μαύρος
Μουσικός επί σκηνής: Σόνια Χαραλαμπίδου
Βοηθός Σκηνοθέτη/ τραγούδι: Σοφία Παπουλάκου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Μάνος Σπιτάλας
Σκηνογράφος: Αση Δημητρολοπούλου
Συνεργάτης στα σκηνικά και κοστούμια: Σταύρος Μπαλής
Φώτα: Αζαντ Χαραλάμους
Ηχολήπτης: Νίκος Καραπιπέρης
Δ/ση παραγωγής: Αναστασία Παπαγεωργίου
Βοηθός παραγωγής: Ερμιόνη Μπερτανη
Φωτογραφίες: Ρούλα Ρέβη
Παραγωγή: Τέχνης Πολιτεία
