Ο σκιτσογράφος Σπύρος Ορνεράκης εργάστηκε ως γραφίστας στο χώρο της διαφήμισης και συνεργάστηκε με το περιοδικό "Ταχυδρόμος". Σκίτσαρε για τις εφημερίδες "Τα Νέα" , "Το Βήμα", "Καθημερινή", "Πρωινή", "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία", "Ειδήσεις", "Βήμα της Κυριακής" και "Κυριακάτικα Νέα".Το 1972 πήρε το δεύτερο βραβείο στην παγκόσμια έκθεση γελοιογραφίας που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα. Έχει ασχοληθεί με τη σκηνογραφία και τη σκιτσογραφία για το θέατρο. Έχει επίσης αποδώσει σε σκίτσα, ιστορικές δίκες στη χώρα μας (το 1975 τις δίκες της δικτατορίας για το περιοδικό "Ταχυδρόμος" και το 1991 τη δίκη Κοσκωτά για την εφημερίδα "Τα Νέα"). Το 1994 δημιούργησε τη σχολή σκίτσου "Ορνεράκης", στην οποία διδάσκει σκίτσο, γελοιογραφία, εικονογράφηση, κόμικς, κινούμενο σχέδιο, computer animation και computer graphics.
Ο διακεκριμένος σκιτσογράφος μίλησε για την τέχνη του σκίτσου και το μυστικό της επιτυχίας του, τη σχέση των Ελλήνων με το χιούμορ, τα όρια της σάτιρας, αλλά και για το σκίτσο του που αποτέλεσε σύμβολο στο δημοψήφισμα για τη βασιλεία.
Τι είναι αυτό που πρέπει να διαθέτει ένας σκιτσογράφος για να ξεχωρίσει;
Όπως ο γραφικός μας χαρακτήρας είναι διαφορετικός, έτσι μοιραία και ο τρόπος που σκιτσάρουμε είναι μοναδικός, αλλά και το χιούμορ του καθενός μας είναι διαφορετικό. Πολλοί μάλιστα λένε ότι όταν κάνουμε ένα σκίτσο είναι σα να κάνουμε τη φάτσα μας. Τώρα, κατά πόσο θα αρέσει ένας σκιτσογράφος σε σχέση με κάποιον άλλον, είναι υποκειμενικό. Βέβαια, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το ωραίο είναι και κλασικό, όπως ήταν τα πρότυπα των αρχαίων Ελλήνων. Οι αρχαίοι είχαν βρει τους χρυσούς κανόνες της ομορφιάς. Δεν είναι εύκολο να πεις ξαφνικά ότι σκιτσάρω ωραία. Ή βγαίνει επειδή έχεις ομορφιά μέσα σου ή δεν βγαίνει. Παίζει ρόλο και η γνώση, αλλά αν μπορείς να βγάλεις ωραία πράγματα, θα τα βγάλεις.
Πότε ένα σκίτσο θεωρείται επιτυχημένο;
Όταν μιλάμε για σκίτσο μιλάμε για το σατιρικό σκίτσο. Αυτό είναι περίεργο, αλλά τις περισσότερες φορές δεν μπορείς να ξέρεις πότε θα πετύχει. Αν ξέραμε αυτόν τον κανόνα, τότε θα τον χρησιμοποιούσαμε όλοι και θα κάναμε πετυχημένα σκίτσα. Αν έχεις την εμπειρία μπορείς να φτιάξεις ένα σκίτσο που μπορεί να είναι από μέτριο έως καλό, αλλά το σκίτσο που “σπάει καμιά φορά τα κόκαλα” είναι αυτό που δεν το υποπτεύεσαι. Έχω άπειρα παραδείγματα για σκίτσα που νόμιζα ότι θα “ταράξουν” και δεν συζητήθηκαν και για άλλα που νόμιζα ότι δεν ήταν τίποτα σημαντικό και συζητήθηκαν πολύ. Επομένως, η επιτυχία ενός σκίτσου δεν εξαρτάται από τον δημιουργό, αλλά στην ουσία εξαρτάται από την απήχηση που θα έχει στον κόσμο, από τη στιγμή που κάνεις κάτι για τον κόσμο. Αν έκανες κάτι για την πάρτη σου θα ήταν αρκετό να αρέσει σε εσένα. Αφού, λοιπόν κάνεις κάτι για τον κόσμο, είναι πολύ σημαντικό αυτός ο κόσμος να το ενστερνιστεί.
Ποιο σκίτσο σας θεωρείτε ως το πιο εύστοχο;
Υπάρχουν μερικά που υπάγονται στην προηγούμενη κατηγορία που είπαμε. Που γεννήθηκαν σαν σκίτσα και δεν περίμενα τον αντίκτυπο που θα είχαν και τελικά ξεχώρισαν.
Το σκίτσο με το παιδάκι που ουρί μέσα στο βασιλικό στέμμα δεν το περιμένατε;
Όχι δεν το περίμενα. Είναι από τα σκίτσα που έμεινε στην ιστορία και έγινε σύμβολο. Όταν το έφτιαξα, ήταν το δεύτερο που είχα κάνει μαζί με ένα άλλο. Το πρώτο περίμενα ότι θα είναι η μεγάλη μου επιτυχία και τελικά δεν το θυμάται κανείς παρά μόνο εγώ, ενώ αυτό με το παιδάκι, έμεινε στην ιστορία.
Ποια εποχή θεωρείται ότι ευνοεί τη σάτιρα περισσότερο;
Όταν τα πράγματα πηγαίνουν όλα ομαλά και πάρα πολύ στρωμένα, η σάτιρα αρχίζει και γίνεται γλιστερή και γλοιώδης, δηλαδή δεν έχει να πει πολλά. Η μαγεία της σάτιρας είναι όταν έχεις πράγματα να σατιρίσεις. Ευτυχώς, σε αυτόν εδώ τον τόπο έχουμε πάντα γεγονότα και δυσκολίες που σε υποχρεώνουν να σατιρίζεις και έτσι έχουμε μπόλικο υλικό. Μπορούμε να πούμε ότι είμαστε τυχεροί που ζούμε σε έναν τόπο με όλη αυτή την αθλιότητα που μας συνθλίβει, γιατί ευνοεί τη γέννηση μιας πολύ μεγάλης σάτιρας και αυτό συμβαίνει από την αρχαιότητα. Για αυτό το λόγο η σάτιρα γεννήθηκε στην Ελλάδα. Αυτό είναι και ένα από τα περίεργα της φυλής μας. Από τη μια να γεννά όλα αυτά τα μεγάλα πνεύματα και από την άλλη να γεννά όλη αυτή την καταστροφή.
Η σημερινή εποχή δίνει πολύ υλικό στη σάτιρα;
Ναι, αλλά εδώ εμπεριέχει, πολύ απογοήτευση και πόνο. Δεν είναι τα πράγματα ελαφριά. Το κομμάτι του καλαμπουριού δεν βγαίνει εύκολα πια. Γενικά όμως, η σάτιρα πάντα ανθεί και πολύ περισσότερο στις μέρες μας, γιατί το να σατιρίζουμε το βρίσκουμε πια έτοιμο. Εδώ πλέον σατιρίζει και ο τελευταίος άνθρωπος. Δηλαδή, τον τελευταίο άνθρωπο στην λαική να πάρεις θα σου πει μία κουβέντα εκφράζοντας σου την πίκρα του και τις δυσκολίες που περνάει και θα σκάσεις ένα χαμόγελο. Τα δύσκολα πράγματα τα περνάμε πολλές φορές με χιούμορ. Εγώ πολλές φορές έχω βρεθεί σε κηδείες και έχω συλλάβει τον εαυτό μου που πάει να βάλει τα γέλια. Είναι άμυνα του οργανισμού. Στα πιο δύσκολα ο οργανισμός αποζητά να ξεφύγει και βγάζεις ένα χαμόγελο. Ωστόσο Βλέπουμε τον τελευταίο καιρό να κάνουν την εμφάνισή τους πολλά φαινόμενα λογοκρισίας στην τέχνη.
Η σάτιρα έχει όρια;
Τα όρια τα βάζει μόνο ο δημιουργός και αυτό εξαρτάται από το ήθος που διαθέτει και δεν μιλάμε για ήθος θρησκευτικό. Αν έχεις κακοήθεια θα κάνεις μία σάτιρα με κακοήθεια. Πιστεύω ότι η λεβεντιά και η ομορφιά είναι να κάνεις τη σάτιρά σου σε ανθρώπους του ίδιου πνευματικού επιπέδου με εσένα και όχι να κακοποιείς έναν άνθρωπο που δεν μπορεί να αμυνθεί. Σε αυτή τη σάτιρα πιστεύω εγώ. Βέβαια, στη σάτιρα σε καμία περίπτωση, όπως και να έχει, δεν πρέπει κανείς μα κανείς να βάζει φραγμό. Από εκεί και πέρα δεν χάνουμε τη σάτιρα, χάνουμε τη δημοκρατία και χάνουμε ό,τι το πολυτιμότερο έχουμε, την ελευθερία της έκφρασης.
Ποια είναι αυτή η προσωπικότητα που εμπνέει έναν σκιτσογράφο;
Ένα στοιχείο που παίζει σημαντικό ρόλο σε εμάς τους σκιτσογράφους είναι αν μας βοηθάνε τα χαρακτηριστικά του άλλου. Υπάρχουν άνθρωποι που μας έχουν βοηθήσει πάρα πολύ λόγω χαρακτηριστικών και τους έχουμε “ξετινάξει”, όπως είναι ο Μητσοτάκης. Το πιο σημαντικό όμως είναι το τι λέει το τι κάνει ο καθένας, καθώς αυτά σατιρίζουμε στην ουσία. Δεν έχει νόημα να πιάσεις έναν επειδή έχει μεγάλη μύτη και να τον σατιρίσεις. Έτσι τον γέννησε η μάνα του, τι σημασία έχει; Απλώς σε αυτό πέφτει το μάτι του σκιτσογράφου και βάζοντας την υπερβολή του το κάνει πιο διασκεδαστικό.
Ποια είναι η αγαπημένη σας προσωπικότητα σε ό,τι αφορά τα σκίτσα σας;
Αυτά αλλάζουν ανάλογα με την επικαιρότητα. Επειδή κάνω πάρα πολλά χρόνια αυτή τη δουλειά, δεν μπορώ να πω πολλά για ένα μόνο πρόσωπο. Κάθε φορά που φεύγει από την επικαιρότητα ένα πρόσωπο που μου είναι προσφιλές, στεναχωριέμαι γιατί χάνω τον “μεζέ” μου. Και ευτυχώς ή δυστυχώς, ευτυχώς για τον υπόλοιπο κόσμο, δυστυχώς για εμένα, είναι ότι φεύγουν πάρα πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους που τους έχουμε σατιρίσει και τους έχουμε “ξετινάξει” κατά καιρούς.
Έχετε κάνει και ιστορικές παρεμβάσεις όπως είναι χαρακτηριστικά το παιδάκι που ουρί μέσα στο βασιλικό στέμμα, πριν το δημοψήφισμα. Η σημερινή κατάσταση αφήνει χώρο σε ένα σκιτσογράφο για τέτοιες παρεμβάσεις;
Ναι πάντα. Όταν έχουμε πραγματικά σταθμούς στην ιστορία μας έχουν γεννηθεί και σκίτσα σταθμοί. Πριν τη Χούντα έγινε το σκίτσο του Μητρόπουλου. Σε αυτό μιλάει ο γέρος Παπανδρέου στη σκηνή και ο άλλος του κάνει νόημα και έρχεται η Χούντα από πίσω. Αυτό το γεγονός αργότερα πραγματικά έγινε. Ήταν ένα ιστορικό σκίτσο αυτό. Και άλλα ιστορικά γεγονότα τα έχει πιάσει η μύτη του σατιρικού σκιτσογράφου.
Ένας σκιτσογράφος πρέπει να είναι διορατικός;
Ναι, γιατί ο σκιτσογράφος που ασχολείται με το πολιτικό σκίτσο καταπιάνεται με όλα, δηλαδή δεν κάνει μόνο ρεπορτάζ πολιτικό ή μόνο αστυνομικό ή μόνο δικαστικό ή αθλητικό. Ο σκιτσογράφος είναι υποχρεωμένος να έχει όλη την επικαιρότητα στο μυαλό του. Αυτό τον κάνει περιέργως να διαθέτει και μία προβλεψιμότητα για κάποια πράγματα.
Μπορεί ένα σκίτσο να επηρεάσει τις εξελίξεις είτε σε πολιτικό είτε σε κοινωνικό επίπεδο;
Όχι. Μακάρι το σκίτσο να είχε αυτή τη δύναμη. Μπορεί στιγμιαία να ταρακουνήσει κάποια πράγματα, αλλά δυστυχώς δεν έχει αυτή τη δύναμη. Βεβαίως, είναι διαβρωτικό το σκίτσο. Μπορεί σατιρίζοντας μία κατάσταση, συνεχώς και αδιαλείπτως, να διαβρώσει τα πράγματα. Το σκίτσο διαθέτει μία τέτοια δύναμη, αλλά δεν μπορεί να ανατρέψει καταστάσεις.
Έχετε πει ότι στην Ελλάδα οι σκιτσογράφοι περνούν περισσότερο πολιτικά μηνύματα παρά ιδεολογικά. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Γιατί οι περισσότεροι σκιτσογράφοι δημοσιεύουμε τη δουλειά μας σε κάποια εφημερίδα. Επομένως, είμαστε υποχρεωμένοι να εκφράζουμε τη διάθεση της εφημερίδας. Δυστυχώς,οι εφημερίδες, τα τελευταία κυρίως χρόνια, έχουν τόσο κομματικοποιηθεί που μοιραία νιώθεις ότι υποστηρίζεις ένα χώρο που ανήκει σε κάποιο κόμμα. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι απόλυτα ελεύθερος και να δημοσιεύεις τη δουλειά σου. Ο Γιόχαν Γκαίτε είχε πει ότι “Τίποτα δεν δείχνει καλύτερα τον χαρακτήρα των ανθρώπων, όσο τα πράγματα με τα οποία γελάνε”.
Οι Έλληνες ως λαός έχουμε χιούμορ;
Έχουμε απεριόριστο χιούμορ. Και μην ξεχνάμε ότι το χιούμορ προέρχεται από τη λέξη χυμός, όπως και η λέξη σκίτσο, από το σχέδιο και το καρτούν από το χάρτινο. Μην ξεχνάμε ότι η σάτιρα για πρώτη φορά καταγράφηκε στην Ελλάδα. Το ελληνικό χιούμορ είναι διαφορετικό. Δεν μπορείς εύκολα να μεταφράσεις τα ελληνικά σκίτσα. Έχουμε μία ιδιαιτερότητα στον τρόπο με τον οποίο εκφραζόμαστε. Πιστεύω ότι αυτό σχετίζεται με το ότι καθόμαστε κάτω από τον ήλιο και πίνουμε τον άκρατο οίνο μας ή την τσικουδιά μας και μπορούμε και χαμογελάμε και με τον πόνο μας και με τη δυστυχία μας. Ο καφενές ήταν η μεγάλη εφημερίδα στους προηγούμενους αιώνες. Εκεί ο άνθρωπος έκανε τόσο την ενημέρωσή του όσο και την σάτιρά του. Όπως ήταν και η αγορά στην αρχαία Αθήνα.
Μπορείτε να μου περιγράψετε το σκίτσο που θα κάνατε για την Ελλάδα του σήμερα και την Ελλάδα του αύριο;
Εάν σου πω το πως θα το έκανα τώρα, αύριο θα το έκανα διαφορετικό, γιατί τρέχουν τόσο πολύ τα πράγματα που αύριο μπορεί να μην ήταν καν επίκαιρο. Είναι πολύ άχαρο να προσπαθείς με το λόγο να να εκφράσεις κάτι που όλη του η γλύκα και η μαγεία βρίσκεται στο σχέδιο.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΡΧΕΙΟΥ
(Νοέμβριος του 2012)
