Η ζωγραφική έχει στην ουσία παγκοσμίως εγκαταλειφθεί
Ο ζωγράφος Σωτήρης Σόρογκας μας καλοδέχτηκε στο εργαστήρι του που βρίσκεται στο διαμέρισμα, το οποίο κατείχε στο παρελθόν ο μεγάλος Έλληνας λογοτέχνης, Νικηφόρος Βρεττάκος, στο Παγκράτι.
Μία τεράστια βιβλιοθήκη, ένα καβαλέτο, πινέλα, μπογιές, κάρβουνο και έργα παντού συνέθεταν ένα μοναδικό σκηνικό πνευματικότητας, όπως αυτή που χαρακτηρίζει τον σπουδαίο ζωγράφο.
Με μία πηγαία ευγένεια και ζεστασιά μας άνοιξε διάπλατα τα πορτοπαράθυρα του μυαλού και της ψυχής του και μας μίλησε για την θέση της ζωγραφικής στο παγκόσμιο στερέωμα, την μοντέρνα τέχνη, τον λόγο για τον οποίο ζωγραφίζει, την κακή και καλή τέχνη, τα έργα του, το θάνατο, τον αγαπημένο του στίχο, το χρώμα με το οποίο θα ζωγράφιζε την Ελλάδα και για πολλά πολλά άλλα...
Ποια θέσει κατέχει αυτή τη στιγμή η τέχνη της ζωγραφικής παγκοσμίως;
Η ζωγραφική έχει στην ουσία παγκοσμίως εγκαταλειφθεί. Όλα τα μουσεία τέχνης εκθέτουν οτιδήποτε άλλο εκτός από ζωγραφική.
Στις αρχές του περασμένου αιώνα ο Μαρσέλ Ντυσάν έβαλε το ουρητήριο ανάποδα και είπε ότι ήταν πηγή.
Όλες αυτές οι νέες εκφράσεις του περασμένου αιώνα, οι οποίες αντικατέστησαν τη ζωγραφική, θεωρούνται ακόμα από ορισμένους μοντέρνες, ενώ στην ουσία έχουν σαπίσει.
Πρόκειται για επανάληψη πραγμάτων που έχουν ειπωθεί και που εκφέρονται με ένα μονοδιάστατο τρόπο, ο οποίος εμένα προσωπικά μου είναι απεχθής. Για παράδειγμα ο Jeff Koons είναι ένας κιτς καλλιτέχνης. Σκεφτείτε ότι υπήρξε σύζυγος της Τσιτσιολίνας για να κατανοήσετε το επίπεδο...Ωστόσο, ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης είναι πραγματικά αναγνωρισμένος από ολόκληρο το σύστημα. Ο συλλέκτης Δάκης Ιωάννου έχει φτιάξει ένα μουσείο ολόκληρο και καυχάται, γιατί έχει και Koons.
Τι είναι για εσάς η μοντέρνα τέχνη; Είστε κατά του νεωτερισμού στην τέχνη;
Πολλά από αυτά θα μπορούσαν να ανοίξουν νέους ορίζοντες, αλλά επειδή αυτό έχει μπαγιατέψει δεν πιστεύω ότι τώρα μπορεί κάποιος καλλιτέχνης να κάνει κάτι καινούργιο με κατασκευές.
Ό,τι είναι να μας πει ένα μοντέρνο έργο, μας το λέει με την πρώτη ανάγνωση. Μετά εξαντλείται και ψάχνουμε να βρούμε που θα το πετάξουμε. Η κακή έννοια του μοντέρνου προώθησε το “πετάτε τα πινέλα και μη σχεδιάζετε”. Προσωπικά πιστεύω ότι ένας ζωγράφος θα πρέπει να ασκείται.
Ζωγραφική εναντίον κατασκευών;
Η ζωγραφική εξακολουθεί να έχει ένα ολόκληρο οπλοστάσιο. Έχει δυνατότητες να πει μαγικά πράγματα. Δηλαδή, σε ένα τελαράκι με το κάρβουνο, το μολύβι και με λίγα χρωματάκια μπορεί να πει κάποιος πολλά περισσότερα από ότι θα μας πει μια κατασκευή που σου κλείνει το μάτι, μαρτυρώντας σου τι θέλει να πει.
Εσείς μέσω της ζωγραφικής σας τι προσπαθείτε να πείτε;
Εγώ προσπαθώ να αποφύγω τι θέλω να πω, γιατί όλοι οι συνάδελφοι θέλουν να πουν τι προσπαθούν. Πολλά προσπαθούμε, αλλά αυτά που πραγματικά καταγράφονται τα λένε τα ίδια τα έργα. Εάν τα ίδια τα έργα δεν σας λένε τίποτα, δεν θα γίνω δικηγόρος τους να επεξηγήσω για να σας πω.
Ποια ανάγκη σας οδηγεί στο να ζωγραφίζετε; Τι είναι αυτό που θέλετε να επικοινωνήσετε μέσω της τέχνης σας;
Πιστεύω ότι πολλοί άνθρωποι που έχουν μέσα τους μια ανησυχία ή ένα παράπονο ή ένα αίσθημα μειονεξίας το οποίο επιδιώκουν να το κοινοποιήσουν μέσω της τέχνης τους. Στο βάθος κάθε δημιουργού υπάρχει ένας νταλγκάς που λέγανε οι παλιοί. Ένα μαράζι που ο ποιητής το έλεγε πένθος.
Όταν ήμουν λοιπόν παιδί, στα 14 μου, έγινα σχεδόν δύο μέτρα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να είμαι ο περίγελος του περιβάλλοντός μου.
Όλο αυτό που βίωνα ήταν τραυματικό για εμένα, οπότε ήθελα κάπου να κρυφτώ. Έτσι ανακάλυψα τη ζωγραφική σαν ένα είδος καταφυγίου. Κατέφευγα σε αυτή γιατί είχα κάποιες επιδόσεις. Αυτό μου προσέδωσε ένα κύρος.
Σας ελκύει το φθαρμένο. Έχετε μία εμμονή, όπως έχετε δηλώσει, με ό,τι θνήσκει. Γιατί;
Αν είμαστε ευαίσθητοι, συμπάσχουμε με το φθαρμένο. Εγώ αισθανόμουν πάντα πολύ κοντά στα πράγματα που θνήσκουν. Ίσως γιατί έβρισκα συγγένειες της ψυχής μου με αυτό που εικονογραφούσε ένα πεσμένο σπίτι. Ένα ερείπιο. Νομίζω ότι όλοι οι άνθρωποι στεκόμαστε με ένα κρυφό δέος μπροστά σε ένα ερείπιο, το οποίο μπορεί να μη μιλάει σε όλους λέγοντας το μήνυμά του, αλλά το διαισθάνονται ότι εδώ κάτι συμβαίνει και αυτό υποκινεί στο ερώτημα που έχουμε για το τι θα γίνουμε μετά. Πόσο θα διαρκέσει η ζωή μας.
Σας φοβίζει ο θάνατος;
Εγώ εάν θλίβομαι, θλίβομαι γιατί θα εγκαταλείψω κάτι που μου αρέσει πάρα πολύ. Εγώ έχω συνειδητοποιήσει, ότι η ζωή είναι κάτι πολύτιμο. Ένα δώρο μοναδικό και ανεπανάληπτο και αισθάνομαι μία λατρεία. Θέλω να το ανταποδώσω αυτό το δώρο και δεν βρίσκω τον τρόπο.
Προσπαθώ να ...αυτή τη στιγμή. Προσπαθώ φτιάχνοντας αυτά τα πράγματα, να ακινητοποιήσω το χρόνο να μείνει εκεί.
Στα έργα σας δεν χρησιμοποιείται πολύ χρώμα.
Όχι άλλα είναι αυτό το λίγο χρώμα που θέλει να πει πολλά. Οικονομία στο μέσο...
Το ίδιο έκανε και ο δάσκαλός μου ο Μόραλης, ο οποίος ήταν πραγματικά υπέροχος.
Τι θυμάστε από τον Μόραλη;
Λίγο πριν πεθάνει, τον είχα δει στο μουσείο Μπενάκη και τον είχα αποκαλέσει δάσκαλο. Γύρισε τότε και μου είπε “Τώρα που έγινες και εσύ δάσκαλος, ξέρεις τι μεγάλη λέξη είναι αυτή, τι τρομακτικό είναι να σε λένε δάσκαλο”. Ήταν σεμνός άνθρωπος.
Ο Μόραλης ήταν ένας από τους παλιούς καλούς τεχνίτες, που γνώριζαν τη γλώσσα της δουλειάς τους.
Διακρίνετε διαφορές στη διδασκαλία της ζωγραφικής του τότε και του σήμερα;
Πιστεύω τεράστιες. Η διδασκαλία του Μόραλη δεν υπάρχει πια. Τη συνέχισε ο Κοκκινίδης ίσως και ο Μπότσογλου δεν ξέρω και για τον Ψυχοπαίδη, αλλά νομίζω ότι κυριάρχησε η άποψη του Κεσσανλή, “Πετάτε τα πινέλα”.
Ποιος είναι ο αγαπημένος σας ζωγράφος;
Τα βυζαντινά μου αρέσουν πολύ. Τα βυζαντινά, τα οποία σαν παλιός κομουνιστής δεν ήθελα να τα βλέπω. Ωστόσο, μου αρέσουν πολύ οι Ιμπρεσιονιστές και οι Μεταϊμπρεσιονιστές. Στον Vincent van Gogh κορυφώνεται και ένα συναίσθημα.
Η διδασκαλία της ζωγραφικής στα σχολεία, σας βρίσκει σύμφωνο;
Είναι ένας δύσκολος χώρος αυτός. Προσωπικά δεν είμαι ευχαριστημένος. Θα ήθελα να ήταν πολύ διαφορετικά τα πράγματα.
Κατά πόσο συμβάλει το υπουργείο πολιτισμού στην προώθηση της ζωγραφικής και στην ανάδειξη νέων ταλέντων;
Νομίζω ότι είναι αμέτοχο. Δεν υπάρχει καμία επαφή. Δεν υπάρχει καμία πολιτική ...
Τι διακρίνει την καλή και την κακή ζωγραφική;
Αδιευκρίνιστο. Μια κακή για ορισμένους ζωγραφική μπορεί να είναι το απαύγασμα μιας ευτυχισμένης στιγμής, το οποίο μορφοποιήθηκε σε κάτι το οποίο είναι και καινούργιο και εκπέμπει συναισθήματα, εκπέμπει νοήματα. Με λίγα λόγια προσπαθούμε να μετατρέψουμε την υλική του υπόστασήη, όπως είναι οι μπογιές και το τελάρο, σε πνευματική.
Εμπνέεστε πολύ από τον Σεφέρη και γενικά από τους ποιητές.
Ναι νομίζω ότι οι ποιητές είναι πιο πνευματικοί άνθρωποι. Δηλαδή τουλάχιστον έχουν περισσότερη συνείδηση του τι κάνουν, ενώ ο ζωγράφος είναι λιγάκι χειρώναξ. Αυτό που φτιάχνει πολλές φορές μπορεί να είναι μαγικό και να είναι δέκα φορές καλύτερο από ένα ποίημα, αλλά δεν το ξέρει ο άλλος. Του βγαίνει διεισδυτικά. Ενώ μπορεί με τους ποιητές κάποιος να συζητάει ατέλειωτα. Έχουν διαβάσει πάρα πολύ, σε αντίθεση με τους περισσότερους συναδέλφους μου.
Λίγοι είναι αυτοί που αγαπάνε το βιβλίο, γιατί νομίζω ότι είναι πηγή σοφίας το βιβλίο. Πηγή τροφοδοσίας της ευαισθησίας μας.
Ποιος στίχος σας εκφράζει;
“Όλα τα αλέθουν οι μυλόπετρες και γίνονται άστρα
παραμονή της μακρύτερης μέρας”
Σεφέρης
Μπορεί η ζωγραφική να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις;
Είναι και αυτό του Τίτου του Πατρίκιου που το αναφέρει ο Μανώλης Αναγνωστάκης. Κανένας στοίχος δεν καταρρίπτει καθεστώτα. Αυτή η παλιά μας ελπίδα, ότι θα μπορούσαμε μέσα από τη δραστηριότητα μιας πνευματικής εργασίας, να ανατρέψουμε τις αδικίες του κόσμου, δε νομίζω ότι μπορεί να το καταφέρει ούτε η ζωγραφική ούτε η ποίηση. Απλώς μπορούν να συμβάλουν, να συντείνουν σε κάτι τέτοιο.
Κατά πόσο σας επηρεάζουν οι εξελίξεις;
Παρακολουθώ από πολύ κοντά τα κοινωνικά και τα πολιτικά τεκταινόμενα. Θυμάμαι από τότε που ήμουν σπουδαστής είχαμε κάνει μια επιτροπή να πάμε στο υπουργείο και να ζητήσουμε φοιτητικό εισιτήριο. Στη συνέχεια με τις ομάδες που κάναμε με τον Κοκκινίδη και με τους άλλους για να “διαδώσουμε” την τέχνη μας σε πλατύτερες κοινωνικές ομάδες, είχαμε δημιουργήσει και ένα σαν λαικό πανεπιστήμιο τέχνης.
Γιατί δεν βλέπουμε τέτοιες πρωτοβουλίες στις μέρες μας;
Νομίζω ότι η δική μας γενιά είχε ένα όραμα.
Δεν το βλέπετε αυτό στη νέα γενιά;
Τώρα είναι ο σώζων εαυτόν σωθήτω. Πρώτα είχαμε μία σύμπνοια. Κάναμε ομάδες. Γυρίζαμε την επαρχία να τους πούμε αυτά που πιστεύουμε. Να τους μιλήσουμε για αυτή την καμβατζίδικη ζωγραφική ή να τους πούμε τι είναι η Τέχνη; Είναι η ικανότητα απεικονίζειν ή είναι κάτι πιο βαθύ; Τώρα δεν υπάρχει καμία ομάδα, παρά μόνο για να προωθήσει τον προσανατολισμό της, όπως για παράδειγμα στο video art.
Τι είναι καλή και τι είναι κακή τέχνη; Ποιος βάζει τα όρια;
Εγώ πιστεύω ότι υπάρχει καλή και κακή τέχνη.
Η τεκμηρίωση κάνει την τέχνη να θεωρείται καλή σε ένα ποσοστό.
Όλοι προσπαθούν με οποιοδήποτε τρόπο να αποκτήσουν χρήματα. Εκεί δεν μένει τίποτα απ' έξω. Ούτε ιερό ούτε όσιο. Με αυτή αντίληψη έχουν υπονομευτεί πάρα πολλά πράγματα. Οι λίγοι που επιμένουν, πολλές φορές κάνουν και λάθη. Τώρα υπάρχει μία περίοδος γενικού αποπροσανατολισμού. Έχω φίλους που τους απασχολεί εντόνως αυτή η κατάσταση. Προσπαθούν να βρουν τι χρειάζεται να γίνει, πώς μπορεί να πάρει μία ανάσα ένας άνθρωπος που ξεκινάει τώρα.
Η δική σας γενιά, η μετα-Μόραλη εποχή, ας πούμε, τι λάθη θεωρείτε ότι έχει κάνει;
Μου είναι δύσκολο να κάνω ομαδοποιήσεις, μοιράζοντας κάποιες απόψεις μου. Νομίζω ότι ο κάθε ένας θα πρέπει να κριθεί ανάλογα με αυτό που έκανε. Εάν διατήρησε την αξιοπρέπειά του. Εάν δεν διολίσθησε σε μια εμπορευματοποίηση, σε μια ευκολία για να βγάλει περισσότερα χρήματα. Εάν δεν πρόδωσε τελικά αυτό που πιστεύαμε κάποτε ως ιερό, την τέχνη μας.
Ποια είναι η ευθύνη του καλλιτέχνη απέναντι στο κοινό;
Είναι να πει αυτά που βλέπει και να καταγράψει τους παλμούς μιας καρδιάς, η οποία χτυπάει μέσα του και αντανακλά εάν θέλετε αυτά που βλέπει γύρω του. Εάν η οξύτητα της παρατηρήσεώς του είναι ικανή και έχει και το δώρο του καιρού να μπορεί να μορφοποιηθεί μέσω της δουλειάς του.
Με ποιο χρώμα θα ζωγραφίζατε την Ελλάδα του σήμερα;
Με το μαύρο...Είμαι απελπισμένος.
Γιατί;
Οι κοινωνικές δομές είναι σε επίπεδο αφετηρίας. Δηλαδή ακόμα δεν έχει συγκροτηθεί τίποτα σε αυτόν τον τόπο.
Eπίσης υπάρχουν κάποιοι μηχανισμοί, οι οποίοι διοχέτευσαν ένα είδος μειονεξίας στον ελληνικό λαό. Ότι εμείς δεν είμαστε τίποτα. Για τον λόγο αυτό , πρέπει δομήσουμε μία παιδεία που να διδάξει στη νέα γενιά ότι σε αυτό τον τόπο υπάρχουν ατέλειωτα πνευματικά κοιτάσματα χρυσού. Η ιστορία μας είναι φοβερή. Η αρχαία ελληνική γραμματεία, απίστευτη.
H τέχνη είναι για όλους;
Θα ήταν ευχής έργο να υπάρχει μία τέχνη για όλο τον κόσμο. Όμως πριν από αυτό θα έλεγα να υπάρξουν άλλα πράγματα. Καθαροί δρόμοι. Όροι ζωής ανθρώπινοι και μετά η τέχνη θα έλθει μόνη της. Αλλά μέσα σε αυτή την απελπιστική κοινωνική κατάσταση, εάν θέλουμε να επιβάλουμε μία υψηλή τέχνη αυτό είναι ηλίθιο. Τώρα ο κόσμος έχει αγωνία για την επιβίωση και δεν προλαβαίνει να σκεφτεί και την τέχνη. Και μην ξεχνάμε ότι είχαμε και υπουργούς που έλεγαν ότι υψηλή τέχνη είναι τα σκυλάδικα.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΡΧΕΙΟΥ
(Μάρτιος 2014)
