Πρωινό Κυριακής και ο εικαστικός Γιώργος Σταθόπουλος μας περίμενε στο εργαστήριό του, κάπου στην Καισαριανή. Εκεί ζωγράφιζε ακόμη από την εποχή που ήταν φοιτητής στην Καλών Τεχνών, όπως μας πληροφόρησε.
Καβαλέτα, πίνακες, χρώματα, πινέλα, μία μεγάλη βιβλιοθήκη, ένας υπολογιστής τελευταίας τεχνολογίας, ένα ραδιοκασετόφωνο, πολλές κασέτες και δίσκοι, κρασιά με ετικέτες φιλοτεχνημένες από τον ίδιο συνθέτουν το απόλυτο σκηνικό ενός καταξιωμένου ζωγράφου.
Εσείς ζωγραφίζατε από τότε που ήσασταν παιδί;
Ναι στο σχολείο. Ωστόσο στην Καλών Τεχνών μπήκα τυχαία, μιας και δεν ήξερα ότι υπήρχε καν.
Πριν από 60 χρόνια εργαζόμουν σε μία διαφημιστική εταιρία. Εκεί ζωγραφίζαμε. Κάναμε τις ρεκλάμες με το χέρι, αλλά αυτό εγώ δεν το θεωρούσα τέχνη. Ήταν μεροκάματο. Μία μέρα πέρασε ένας ζωγράφος, ο οποίος ήταν φίλος του αφεντικού και είδε αυτά που έφτιαχνα. Είδε αυτά που έφτιαχνα και μου είπε να πάω να σπουδάσω στην Καλών Τεχνών. Μου έγραψε σε ένα χαρτάκι τη διεύθυνση. Πήγα σε φροντιστήριο για μία βδομάδα, έδωσα εξετάσεις, και πέρασα στους τρεις πρώτους και έτσι σπούδασα.
Ωστόσο τελειώσατε γλυπτική. Πώς έγινε αυτή η μετάβαση;
Γοητεύτηκα και άλλαξα πορεία. Μετά είχα ορισμένα προβλήματα ως γλύπτης, τα οποία δεν μπορούσα να αντιμετωπίσω. Η γλυπτική ως τέχνη είναι πολυδάπανη και απαιτείται και χώρος. Μου ήταν εξαιρετικά δύσκολο να έχω τα υλικά. Εγώ προερχόμουν από την επαρχία. Οι γονείς μου δε γνώριζαν ότι σπούδαζα. Όντας εργαζόμενος σπούδασα.
Εσείς είχατε πολύ σημαντικούς δασκάλους, τον Μόραλη, τον Παππά, τον Μαυροείδη.
Ναι, δεν ήταν μόνο πολύ καλοί ζωγράφοι, είχαν και προσωπικότητα. Ήταν άνθρωποι με παιδεία. Είχαν κύρος. Μετά το '80 άλλαξαν τα πράγματα. Ήρθαν άλλοι καθηγητές. Πολλοί από αυτούς ήταν εγκλωβισμένοι σε κόμματα. Δεν είχαν το κύρος και τη δυνατότητα να διδάξουν. Μέχρι και σήμερα συμβαίνει αυτό.
Ποια η σχέση σας με τον αείμνηστο Δημήτρη Μυταρά;
Ο Μυταράς ήταν βοηθός του Μόραλη και οι μοτοσυκλετιστές που ζωγράφισε ήμουν εγώ, καθώς ήμουν μοτοσυκλετιστής. Εγώ ήμουν το μοντέλο. Και με φωτογράφιζε κάθε μέρα. Μετά από τον Μυταρά και όλους αυτούς...
Ο καλλιτέχνης μιλά μέσα από τα έργα του λένε. Εσείς τι θέλετε να πείτε στους αποδέκτες των έργων σας;
Εγώ δε ζωγραφίζω με νοήματα. Αν αυτό που ζωγραφίσω έχει μία αρμονία και είναι ωραίο στα μάτια σου έχει νόημα. Αν δεις ένα λουλούδι και περιεργαστείς το χρώμα του, τα σχήματά του, έχει κάποιο νόημα; Απλώς έχει μία αρμονία και αυτή την αρμονία μελετάς και τη μεταφέρεις και στο δικό σου έργο, χωρίς να κάνεις ούτε τριαντάφυλλα ούτε τίποτα, Κάνεις τη δική σου σύνθεση.
Ωστόσο υπάρχουν έργα τέχνης που έχουν πολύ ισχυρά νοήματα.
Όπως έλεγαν και οι δάσκαλοί μου, τα νοήματα της τέχνης είναι εκ του πονηρού. Είναι ο λεγόμενος λαϊκισμός στην τέχνη. Μπορώ να σε συγκινήσω με κόλπα, περνώντας το συγκινησιακό στοιχείο στην τέχνη και η τέχνη μου να είναι αδύναμη. Αυτά είναι νοσηρά συναισθήματα. Παντού υπάρχει ο λαϊκισμός. Όπως υπάρχει στην πολιτική, υπάρχει και στην τέχνη.
Ποια είναι η δική σας καλλιτεχνική αγωνία;
Όταν βάζεις ένα τελάρο μπροστά σου, ένα λευκό χαρτί πρέπει να το μετατρέψεις αυτό σε μία φύση. Εκεί πάνω ο καλλιτέχνης φτιάχνει τον μύθο του, σύμφωνα με τα βιώματά του, με αυτά που αγαπάει, με αυτά που σκέφτεται. Η αγωνία είναι παράξενο πράγμα. Η τέχνη είναι και μια εξάρτηση. Δεν μπορείς να την παρατήσεις. Είναι σαν ναρκωτικό. Εγώ δεν έχω κάνει διακοπές στη ζωή μου ούτε μία μέρα. Έρχομαι κάθε μέρα στο εργαστήριο. Αν δεν έρθω μια μέρα πρέπει να είμαι βαριά άρρωστος. Δεν είναι μόνο η δουλειά μου, είναι η ζωή μου. Είναι ο τρόπος που εκφράζομαι.
Από τι εμπνέεστε;
Δεν έχω έμπνευση. Δεν εμπνέομαι από πουθενά. Έχω όρεξη για δουλειά. Τρώγοντας έρχεται και η όρεξη. Δηλαδή, δεν λέω σήμερα έχω έμπνευση θα φτιάξω κάτι. Καταπιάνομαι εκείνη τη στιγμή με κάτι, που έρχεται στη σκέψη μου.
Τα έργα σας έχουν μία χαρακτηριστική ταυτότητα. Πώς το καταφέρνετε αυτό;
Δεν υπάρχει μυστικό. Αν δουλεύεις συνέχεια, θα αποκτήσεις μία γραφή δική σου. Αυτό προέρχεται μόνο από τη δουλειά. Έλεγε ένας πολύ σοφός Έλληνας ποιητής ότι οι ατάλαντοι άνθρωποι κάνουν πολλά πράγματα. Πετάγονται από το ένα στο άλλο. Ο αληθινός καλλιτέχνης φτιάχνει τη γραφή του και μετά θα έχει τι να μας πει. Γι' αυτό ένας ζωγράφος που έχει φτιάξει το στιλ του, ό,τι και να ζωγραφίζει, θα σου θυμίζει αυτό. Δε χρειάζεται να κάνει πάντα το ίδιο πράγμα.
Έχετε πει ότι αυτό που ισχύει πάντα είναι οτιδήποτε ζωγραφίζει ένας ζωγράφος, εάν είναι καλή ζωγραφική είναι καλό. Τι σημαίνει καλή ζωγραφική;
Δεν είναι αφηρημένη έννοια. Ένα έργο τέχνης, εάν έχει μία παραπάνω ιδέα ζωγραφικά, φτάνει να είναι ξεχωριστό και να αποκτά αξία. Δεν υπάρχει συνταγή. Αυτό γίνεται με τη δουλειά, που ανακαλύπτεις πράγματα, αλλά να έχεις μία πορεία. Να μην πετάγεσαι από το ένα στο άλλο. Υπάρχουν καλλιτέχνες που σήμερα ο άλλος τη μία βδομάδα κολλάει σίδερα, την άλλη βάζει σωλήνες να τρέχουν χρώματα. Αυτός δε θα βρει ποτέ του τίποτα.
Σήμερα υπάρχει μεγάλη σύγχυση.
Καμία φορά δε συμβαίνει το όνομα να είναι μεγαλύτερο από το έργο;
Συμβαίνει και αυτό, αλλά ο χρόνος βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Ποιος υπολόγιζε ότι οι ιμπρεσιονιστές, που τους είχαν για αλήτες, σήμερα θα εκπροσωπούσαν τη Γαλλία. Δεν την εκπροσωπούν οι πετυχημένοι που ήταν στα ανάκτορα, αλλά την εκπροσωπεί ο Γκογκέν, ο Βαν κονγκ, ο Λοτρέκ όλα αυτά τα θηρία Τι νομίζεις, ότι αυτοί ήθελαν να πουν τίποτα; Καλή ζωγραφική έκαναν και δεν προσπαθούσαν να περάσουν κανένα μήνυμα. Απλά, ήταν σπουδαίοι καλλιτέχνες.
Τώρα σε τι κατάσταση είμαστε σαν χώρα όσον αφορά στην τέχνη;
Μπορεί η χώρα μας να είναι πολύ μικρή και φτωχιά, γιατί έξω δίνουν μεγάλες δυνατότητες στους καλλιτέχνες οι δυνατές χώρες. Δίνουν πολύ μεγάλες ευκαιρίες. Και χρήματα δίνουν και προωθούν τα έργα σε μουσεία, σε ιδρύματα που διατηρούν. Γίνονται πολλές εκθέσεις. Εδώ στην ουσία έχουμε μόνο την Τεχνόπολη στο Γκάζι.
Στην Ελλάδα δεν προωθούνται όπως θα έπρεπε τα νέα ταλέντα;
Προωθούνται μόνο όσοι είναι ειδικοί στην επικοινωνία. Να κάνουν δημόσιες σχέσεις, διαφορετικά δε γίνεται τίποτα.
Έξω είναι πολλές οι γκαλερί, όχι μόνο οι ιδιωτικές, αλλά και οι δημόσιες. Εδώ όσα έχουμε δε λειτουργούν σωστά. Λειτουργούν με παρέες, όπως συμβαίνει σε όλες τις φτωχές χώρες. Δημιουργούνται παρέες και αλληλοϋποστηρίζονται και οι κριτικοί και οι επιτροπές σε όλα. Ο ένας γλείφει τον άλλον και αν καταδέχεσαι αυτή την ιστορία μπορεί να κάνεις κάτι.
Ωστόσο, έχουμε πολλούς σπουδαίους ζωγράφους. Είναι πολλοί που έχουν κάνει καριέρα μεγάλη στο εξωτερικό. Αλλά κι εδώ υπάρχουν ακόμα πιο σπουδαίοι ζωγράφοι, όμως δεν τους ξέρουμε. Το κράτος δεν ασχολείται με αυτά.
Ωστόσο, εσείς παρόλο που δεν τα κάνετε αυτά, είστε ένας καταξιωμένος ζωγράφος.
Ξέρετε τι συμβαίνει με εμένα; Είχα την τύχη να αρέσει η δουλειά μου στις γκαλερί. Με τις γκαλερί άρχισα. Και οι πρώτες εκθέσεις που έκανα δεν ήταν επειδή με συμπάθησαν. Ήδη ήμουν τελειόφοιτος της Καλών Τεχνών και έκανα δύο εκθέσεις. Λάμβανα μέρος σε γκαλερί και έδιναν ως βραβεία το να κάνεις μία έκθεση. Έτσι έκανα τις πρώτες τρεις εκθέσεις μου.
Δεν έχω παράπονο από το κοινό, γιατί είχα κάποια επιτυχία και έχω κάνει εκθέσεις σε όλη την Ελλάδα.
Τι γνώμη έχετε για τους κριτικούς τέχνης;
Πρόκειται για παράσιτα. Είναι ένας άνθρωπος, ο οποίος, χωρίς να παράγει έργο, κρίνει τον άλλον που κάνει έργο. Και έχει άποψη. Πώς έχει άποψη; Ζωγράφισε ποτέ; Έκατσε να δει πώς γίνεται αυτό το πράγμα; Μόνο ένας ζωγράφος μπορεί να μιλήσει για έναν άλλον ζωγράφο. Που θα δει ορισμένα πράγματα και θα τα αξιολογήσει.
Είναι κάποιες κυρίες που ασχολούνται με τα εικαστικά, που έχουν πιάσει κύριες θέσεις στις εφημερίδες, στα περιοδικά στα κανάλια και έχουν τις παρέες τους και έχουν και άποψη. Δεν είναι ζωγράφοι. Έχουν βαφτιστεί από μόνες τους κριτικοί τέχνης και δεν έχουν καμία σχέση ούτε με τη ζωγραφική.
Είχε βγάλει κάποτε έναν δίσκο ο Μάνος Χατζηδάκις και είχε μέσα ένα ένθετο με όλες τις κριτικές που τον έβριζαν. Σήμερα, αυτοί που τον έβριζαν δεν υπάρχουν, ο Χατζηδάκις με τη δουλειά του υπάρχει. Ενώ όλοι οι άλλοι χλωμιάζουν με τον καιρό και χάνονται, το έργο του παραμένει πολύ ισχυρό.
Ο Χατζιδάκις ήταν ο πρώτος συνθέτης που έβαλε τη ζωγραφική στα εξώφυλλα των δίσκων του. Κι εσείς ζωγραφίσατε γι' αυτόν. Τι θυμάστε από αυτή τη συνεργασία;
Ο Χατζιδάκις ήταν μία τεράστια προσωπικότητα με μεγάλη γνώση, με μεγάλη παιδεία. Κανένας άλλος μουσικός δεν είχε το μεγαλείο του Χατζιδάκι και στην ψυχή και στο ταλέντο του. Και γι' αυτό είχε τη δυνατότητα να βοηθάει νέους μουσικούς. Έκανε τις γιορτές στα Ανώγεια, στην Κέρκυρα και έβγαλε πολλούς νέους μουσικούς, που δεν τους ξέραμε. Και με το τρίτο πρόγραμμα τους παρουσίασε. Και μετά άλλαξαν τα πράγματα. Ήρθε το ΠΑΣΟΚ και τον έδιωξαν από το τρίτο πρόγραμμα και έβαλαν μάλλον κάποιον “καλύτερο”. Σκουπίδια έβαλαν.
Εσείς τι θυμάστε από αυτή τη συνεργασία;
Πολλά θυμάμαι. Κοίτα, οι άνθρωποι που έχουν και χιούμορ έχουν και ταλέντο...
Μία μέρα θυμάμαι που ήρθαν κάποιοι συμμαθητές του να τον χαιρετίσουν και ήταν γεροντάκια με το μπαστούνι. Όταν έφυγαν και τους χαιρέτησε είπε “Ο χειρότερος εχθρός δεν είναι ο καθρέφτης, είναι ο συμμαθητής σου”.
Στο Καλλιμάρμαρο είχε γίνει μία μεγάλη συναυλία και ήταν όλοι εκεί. Τότε ήταν πρωθυπουργός ο Ανδρέας ο Παπανδρέου και πριν αρχίσει τη συναυλία που διηύθυνε την ορχήστρα, ο Χατζιδάκις απευθύνεται στον Παπανδρέου και του λέει “Ντροπή σας να εκπροσωπείται το κόμμα σας από μία πατσαβούρα, την Αυριανή”. Και την επόμενη ημέρα η Αυριανή άρχισε τον πόλεμο. Η Αυριανή ήταν ένα χυδαίο φύλλο το οποίο εκπροσωπούσε το ΠΑΣΟΚ. Όλα αυτά τα καυτηρίαζε κάθε μέρα ο Χατζιδάκις, το αποτέλεσμα όμως είναι ότι ο Χατζιδάκις υπάρχει, ο Κουρής δεν υπάρχει.
Έχετε πει ότι το χρήμα επιβεβαιώνει τα πάντα. Θεωρείτε ότι τα χρήματα που δίνονται για ένα έργο αντικατοπτρίζουν και την αξία του;
Συμβαίνει. Είναι εύθραυστα όλα. Υπάρχουν ονόματα που ανεβαίνουν και καταρρέουν μετά. Κάποιοι τα πληρώσαν ακριβά. Σήμερα όμως δεν μπορούν να πιάσουν αυτά τα χρήματα, που έδωσαν για να τα αποκτήσουν. Γι΄αυτό σου λέω. Όλα συμβαίνουν σήμερα στην τέχνη.
Τι είναι αυτό που καθιστά ένα έργο διαχρονικό;
Η ποιότητα του έργου. Ο χρόνος αποφασίζει.
Είστε της άποψης ότι η τέχνη είναι για όλους;
Βέβαια, είναι για όλους και για τον καθένα ξεχωριστά. Αυτό το είπε ένας σοφός άνθρωπος και όχι εγώ. Η τέχνη ανήκει σε όλους πρώτα από όλα. Δεν υπάρχει αυτή η σαχλαμάρα που λένε “η τέχνη για την τέχνη”. Την τέχνη την περιέχουμε όλοι μέσα μας. Και αυτοί που ζωγραφίζουν και αυτοί που δεν ζωγραφίζουν είναι ζωγράφοι. Με ποια έννοια; Όταν επιλέγεις το έργο που σου αρέσει, το επιλέγεις επειδή το εμπεριέχεις. Το έχεις μέσα σου και ο ζωγράφος έρχεται να σου δείξει αυτή την εικόνα.
Η τέχνη εάν δεν περάσει στη συνείδηση των ανθρώπων δεν υπάρχει. Είναι νεκρή.
Πώς θα περιγράφατε τον εαυτό σας;
Είμαι ένας απλός άνθρωπος που προσπαθώ να κάνω τέχνη, με την αγωνία κάθε μέρα να το κάνω καλύτερα.
Φωτογραφίες: Νίκος Πράσσος
