Ο σκηνοθέτης Γιάννης Σμαραγδής μας μίλησε για την ταινία του “Ο Θεός αγαπάει το Χαβιάρι”, τη μαγεία του κινηματογράφου
την πρώτη του επαφή με τη μεγάλη αυτή λαϊκή τέχνη, όπως τη χαρακτηρίζει, τη σημαντικότερη στιγμή στην καλλιτεχνική του πορεία και πολλά άλλα...
Η νέα σας ταινία ο "Θεός αγαπάει τοΧ Χαβιάρι είναι η ζωή του Ιωάννη Βαρβάκη. Τι σας μάγεψε στον ήρωα ώστε να κάνετε τη ζωή του ταινία;
Ο Βαρβάκης είναι ένας τυπικός Έλληνας Οδυσσέας που στη μεγάλη του διαδρομή πέρασε από την ιδιοτέλεια στη δοτικότητα. Αποτελεί μία παγκόσμια προσωπικότητα και έγινε ένας πυλώνας του ελληνισμού. Ξεκίνησε ως πειρατής, στη συνέχεια βρέθηκε προστατευόμενος της Αικατερίνης της Μεγάλης στη Ρωσία και πολύ γρήγορα έγινε ζάπλουτος στην Κασπία θάλασσα. Είναι ο άνθρωπος που έκανε μόδα το χαβιάρι. Ο Βαρβάκης είναι ένα ξεχωριστό άτομο γιατί κατανόησε τον λόγο για τον οποίο του δόθηκε αυτό το μεγάλο “δώρο”, τα πάρα πολλά χρήματα. Συνειδητοποίησε ότι τα δώρα και κυρίως τα δώρα του Θεού πολλαπλασιάζονται όταν τα χρησιμοποιήσεις για τους άλλους και όχι για τον εαυτό σου. Η στροφή του αυτή τον καθιστά μία πολύ ξεχωριστή προσωπικότητα. Βοήθησαν να γίνει η επανάσταση του 1821 και μετά πούλησε όλη του την περιουσία και ήλθε εδώ για να μορφώσει τους Έλληνες.
Υπάρχουν τέτοιοι ήρωες στις μέρες μας;
Εάν υπάρχουν δεν τους ξέρουμε. Λέω όμως ότι αν πραγματικά υπήρχαν και δρούσαν με την φιλελληνία και τη βαθιά αγάπη για την πατρίδα όπως ο Βαρβάκης, θα είχαν λύσει το πρόβλημα της Ελλάδας και η χώρα δε θα είχε οδηγηθεί στην κόλαση την οποία ζούμε σήμερα κάτω από την μπότα των παγκόσμιων κερδοσκόπων. Τα ελληνικά λαμόγια δεν θα αλώνιζαν, βλάπτοντας τη χώρα, το κράτος και τους υπόλοιπους Έλληνες.
Διαβλέπετε ότι η νέα σας ταινία θα διαγράψει αντίστοιχη επιτυχία με τον El Greco;
Κάθε ταινία έχει δική της ψυχή και ενέργεια. Είναι ανεξάρτητη από τους ανθρώπους που την κάνουν. Εάν υπάρχει κάποια αναμονή και κάποιο ενδιαφέρον, ομολογώ ότι το αισθάνομαι και εγώ, σημαίνει ότι η ταινία αυτή μάλλον είναι χρήσιμη στους ανθρώπους στους καιρούς μας.
Πώς επιβίωσε η παραγωγή της ταινίας εν μέσω κρίσης, γιατί ακούστηκε ότι είχατε πολλά οικονομικά προβλήματα;
Ότι ακούστηκε είναι λίγο μπροστά σε αυτό που πραγματικά συνέβη. Ήταν τόσο τεράστια τα οικονομικά προβλήματα που δεν έχουν λυθεί ακόμα. Tρεις φορές ήμασταν πολύ κοντά στο να τη διακόψουμε. Το γεγονός ότι η ταινία τελείωσε εγώ προσωπικά το θεωρώ κυριολεκτικά θαύμα. Κάποιο "χέρι" βοήθησε να τελειώσει η ταινία. Η εποχή μας δεν άντεχε μία τόσο μεγάλη, σε οικονομικό μέγεθος, παραγωγή. Εμείς την ξεκινήσαμε έτοιμοι να θυσιαστούμε και ίσως και για αυτό ολοκληρώθηκε. Μας έκανε πιο αποφασιστικούς και πιο δυνατούς το γεγονός ότι είχαμε πλήρη συναίσθηση ότι αυτή η ταινία είναι χρήσιμη στους Έλληνες.
Μέσα από το σκηνοθετικό σας έργο διαφαίνεται μία αδυναμία στις βιογραφίες. Για ποιο λόγο εστιάζεται στο πρόσωπο αυτό κάθε αυτό;
Όλα χαρίζονται αρκεί να είσαι ανοιχτός και το "δώρο" θα έρθει. Με τον τρόπο αυτό μου χαρίστηκε και το θέμα του Βαρβάκη. Τα θέματα έτσι όπως χαρίζονται έτσι πρέπει να τα αντιμετωπίσει κανείς. Χαρίζονται βιογραφίες και εγώ τις αντιμετωπίζω ως βιογραφίες. Για κάποιο λόγο μου έρχονται πρόσωπα, προσωπογραφίες, σε άλλους έρχονται άλλα θέματα, κοινωνικά, πολιτικά. Ίσως επειδή με έλκει το προσωπικό στοιχείο, ότι δεν έχει “ανθρωπίλα" δε με απασχολεί. Με απασχολεί η πορεία ενός ατόμου. Μέσα από τον έναν να δούμε το όλον.
Σε κάποια συνέντευξη είχατε αναφέρει ότι αυτό που χρειάζεται ένας σκηνοθέτης για να τα καταφέρει χρειάζεται να όπως είχατε χαρακτηριστικά αναφέρει δουλειά, δουλειά, δουλειά. Αρκεί αυτό κ. Σμαραγδή;
Χρειάζεται και κάτι άλλο. Χωρίς όμως να υπάρχει η πολύ δουλειά δεν θα μπορέσει να λειτουργήσει. Το να είσαι ανοικτός, να έχεις πίστη ώστε να σου χαριστούν πράγματα. Άρα η ευλογία είναι η δουλειά και η πίστη είναι η προϋπόθεση για να υπάρξει ευλογία και η "δωρεά".
Τι είναι για εσάς ο κινηματογράφος;
Μαγεία. Είναι ελευσίνια μυστήρια στα οποία καταργούνταν στιγμιαία ο θάνατος.
Μέσα στην αίθουσα όπως και στα Ελευσίνια μυστήρια γίνεται μία στιγμιαία κατάργηση του θανάτου. Χάνεται ο χρόνος. Είναι μεγάλη λαϊκή τέχνη ο κινηματογράφος.
Ποια ήταν η αγαπημένη σας ταινία όταν ήσασταν μικρός;
Η ταπεινή ταινία του Σακελάριου "Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο". Αυτή η ταινία είχε αθωότητα, χιούμορ και πάρα πολύ αγάπη.
Πότε αισθανθήκατε για πρώτη φορά ότι θέλετε να γίνεται σκηνοθέτης;
Κατάγομαι από ένα χωριό του Ψηλορείτη που λέγεται Γωνιές. Όταν ήμουν 8 χρονών κατεβήκαμε στην πόλη, στο Ηράκλειο και ένα βράδυ καλοκαιρινό είδα μία μάντρα που είχε ένα πανί που κινούνταν, ήταν ένας θερινός κινηματογράφος. Πλησίασα κοντά και είδα μία ασπρόμαυρη ελληνική ταινία που δεν έμαθα ποτέ πια ήταν. Είδα αυτές τις παράξενες φιγούρες να κινούνται, τότε σήκωσα το κεφάλι μου ψηλά στον ουρανό και κοίταξα τα άστρα. Τότε, αισθάνθηκα ότι τα άστρα με αυτό το πράγμα εκεί που έβλεπα είχαν κάποια σχέση η οποία με αφορούσε.
Ρώτησα το νονό μου που ήταν εκεί πώς λέγονταν αυτό και μου απάντησε ότι ήταν κινηματογράφος. Και μάλιστα μπερδεύτηκε και μου είπε ότι το κάνει ο σκηνογράφος.
Τότε, εγώ του δήλωσα ότι ήθελα να γίνω σκηνογράφος. Αργότερα έμαθα ότι δεν λέγεται σκηνογράφος, αλλά σκηνοθέτης. Εκεί αισθάνθηκα το μεγάλο ρίγος το οποίο το αισθάνομαι ακόμη και τώρα είτε όταν βλέπω ταινίες είτε όταν τις κάνω.
Είναι ευνοϊκές οι συνθήκες για να ασχοληθεί ένα νέο παιδί με τη σκηνοθεσία στον κινηματογράφο;
Πάντα όλα είναι δύσκολα ή εύκολα. Είναι θέμα πίστης και πως μετατρέπεις το βίωμά σου σε ανώτερη ποιότητα ώστε να σημαίνει κάτι για τους άλλους. Εάν αυτό το βάλεις σε κίνηση θα σου χαριστούν "δώρα". Δεν είναι θέμα δυσκολιών. Είναι πως μέσα σε αυτές τις συνθήκες εσύ έχεις πίστη. Αυτό δεν αφορά μόνο τους σκηνοθέτες, αφορά στην πραγματικότητα όλους τους ανθρώπους. Όλοι οι άνθρωποι έχουν θείο φως μέσα τους. Όταν το πιστέψεις και το καλέσεις θα έλθει. Αυτό στους καιρούς μας δυστυχώς έχει ατονήσει για αυτό βλέπετε αυτή τη σχιζοφρένεια που είναι γύρω μας. Γιατί οι άνθρωποι έχουν προσκολληθεί στα υλικά πράγματα. Έχουν ξεχάσει ότι έχουν μέσα τους φως. Η πίστη κάνει θαύματα.
Ποια είναι αυτή η στιγμή στην τόσο επιτυχημένη πορεία σας που σας έχει σημαδέψει;
Στην πορεία μου αυτό που με σημάδεψε κυριολεκτικά και ήταν εμπειρία ζωής ήταν η συνεργασία μου με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου.
Τι θα πρέπει να κάνει ένας σκηνοθέτης προκειμένου να θεωρηθεί επιτυχημένος;
Να διεκδικήσει να σκηνοθετήσει ένα έργο που να κάνει καλό στους άλλους. Αυτό θα μπορεί να το καταλάβει όταν τελειώνει μία ταινία αν μπει μέσα στην αίθουσα κρυφά ή βγει έξω που βγαίνουν οι θεατές, και δει ότι τα πρόσωπά τους λάμπουν.
Αυτή τη στιγμή όπως είναι διαμορφωμένο το κοινωνικό-οικονομικό γίγνεσθαι, από τι ταινίες έχει ανάγκη το ελληνικό κοινό;
Ταινίες του ελληνικού αισθήματος που θα δίνουν δύναμη και περηφάνια στους Έλληνες.
Έχετε πει ότι σας ενδιαφέρει πολύ η καμπύλη-το πέρασμα από το εγώ στο εμείς. Πόσο μεγάλο είναι αυτό το κενό ανάμεσα στο εγώ και στο εμείς στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;
Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα είναι μεγάλο. Όσο πιο γρήγορα μετακινηθούν οι μονάδες από το εγώ στο εμείς τόσο πιο γρήγορα θα λυθούν όλα τα προβλήματα που έχει αυτή τη στιγμή η ελληνική κοινωνία. Έχουμε προσκολλήσει στα υλικά αγαθά και απουσιάζει η αγάπη για τον συνάνθρωπό μας. Αυτό κάνει τους ανθρώπους εγωιστές, αλαζόνες και ιδιοτελείς. Αυτό πάει την Ελλάδα πίσω.
Είμαστε ένας λαός που καφιέται για τα φώτα που έδωσε στην ανθρωπότητα. Τι συνέβη και ξεστρατίσαμε κε Σμαραγδή;
Τετρακόσα χρόνια αλλότριας πολιτιστικής κατοχής, από τους Οθωμανούς. Η πολιτιστική αυτή ανακοπή μας έβγαλε τα μειονεκτήματά και όχι τα πλεονεκτήματά μας. Ο κατώτερός μας εαυτός βγήκε σε βάρος του ανώτερού μας. Και όπως λέει και ένα μεγάλος εθνολόγος "όσα χρόνια είναι πολιτιστικά κατακτημένος ένα λαός, τόσα χρόνια του χρειάζονται για να συνέλθει”. Είμαστε στη μέση. Μας λείπουν 200 χρόνια ακόμη για να σταματήσει η σχιζοφρένεια που έχουμε ως λαός. Τίποτα δεν μπορεί να γίνει σωστό. Είναι το πρόβλημα αυτής της πολιτιστικής ανακοπής. Ενώ η Ευρώπη είχε την Αναγέννηση που ξεκίνησε από το Βυζάντιο, εμείς ήμασταν κάτω από τον αμανέ. Αλλοιώθηκε η σχέση μας με τον καλό μας εαυτό. Βγάλαμε τον πονηρό Έλληνα ο οποίος είναι ακόμη κυρίαρχος. Η δύναμη του ελληνικού πολιτισμού ήταν η φιλελληνία και η δοτικότητα. Η έννοια χορηγός είναι ελληνική κατασκευή. Αυτός που δίνει από αυτά που έχει στους άλλους. Αυτό σήμερα δεν υπάρχει.
Έχετε αναφέρει για τους Έλληνες εφοπλιστές ότι είναι "κεφάλαιο χωρίς πατρίδα".
Είναι χίλιοι Έλληνες εφοπλιστές, ζάπλουτοι. Αυτή τη στιγμή η ναυτιλία είναι η πρώτη δύναμη στον κόσμο. Αν ζούσαμε στην αρχαία Αθηναϊκή κοινωνία το 10% θα έπρεπε να το καταθέσουν στην πατρίδα όταν αυτή κινδύνευε. Δεν υπάρχουν αυτοί οι νόμοι αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Οι ίδιοι αν είχαν συναίσθηση του χρέους τους και ήταν αληθινοί ευπατρίδες, όπως ο Βαρβάκης, θα έπρεπε να το κάνουν από μόνοι τους. Αν οι 100 από αυτούς έβαζαν ένα μέρος από τα κέρδη τους , η Ελλάδα δεν θα είχε καμία κρίση. Βλέπουμε απίστευτες απροσεξίες των ανθρώπων που έχουν χρήματα. Έβγαλαν τα χρήματά τους στο εξωτερικό και περιμένουν να φθηνύνουν όλα για να έλθουν να αγοράσουν φτηνά την ίδια τους τη χώρα.
Κάποια στιγμή είπαν σε ένα μεγάλο εφοπλιστή να βοηθήσει τον πολιτισμό και απάντησε "εμένα ένα πράγμα με ενδιαφέρει να χτίζω πλοία". Με τα πλοία δεν πας επάνω, με τις αγαθές πράξεις πας επάνω γιατί η ψυχή γίνεται ελαφρότερη.
Αναφέρεστε συχνά στο Θεό. Ποια είναι η σχέση σας με τον Θεό;
Θα ήταν σωστότερο να αναφερθούμε σε αυτό που λέει ο Πλάτων "ο ακίνητος κινητής του σύμπαντος. Από τότε που γεννήθηκα έψαχνα να δω ποιος γέννησε τα πράγματα. Και όσο μεγάλωνα διαπίστωνα ότι η δύναμη που γέννησε αυτή την αρμονία δεν μπορεί παρά να είναι μια ανώτατη αρχή, γιατί το σύμπαν έχει απόλυτη αρμονία. Αυτή η αρμονία δεν μπορεί να έχει γίνει από μόνη της. Είναι τόσο πολύπλοκη.
Ποιο είναι το "μότο σας" ως άνθρωπος;
Να ανακαλύψουμε τη "θία αφέλεια" που μπορεί να φέρει τον κάθε άνθρωπο πιο κοντά στον υπερουράνιο τόπο και την ευτυχία.
Η νέα ταινία του Γιάννη Σμαραγδή “Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι” θα κάνει πρεμιέρα στις13 Σεπτέμβρη στο διεθνές φεστιβάλ του Τορόντο. Στις ελληνικές αίθουσες θα βγει για πρώτη φορά στις 11 Οκτώβρη. Με τους Catherine Deneuve, Sebastian Koch, John Cleese, Catherine Deneuve, Juan Diego Botto, Evgeny Stychkin, Olga Sutulova, Λάκη Λαζόπουλο, Άκη Σακελλαρίου, Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου, Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου, Γιάννη Βούρο, Αλέξανδρο Μυλωνά, Γιώργο Χαραλαμπίδη, Μιχάλη Ιατρόπουλο, Φωτεινή Μπαξεβάνη, Παύλο Κοντογιαννίδη, Δημήτρη Καλλιβωκά, Τάσο Νούσια, Μάνο Τσαγκαράκη
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΡΧΕΙΟΥ
(Σεπτέμβριος 2012)
