Ο Δημήτρης Οικονόμου με το τελευταίο του μυθιστόρημα “Ο Tελευταίος Φύλακας” βάζει με ακόμα πιο έντονο μελάνι την συγγραφική του σφραγίδα στην ελληνική λογοτεχνία.
Με το μυθιστόρημα αυτό επιδιώκει να φωτίσει περισσότερο τις πτυχές της άγνωστης μέχρι τώρα, τόσο ιστορικά όσο και λογοτεχνικά, δράσης της Ηπειρωτικής Εταιρείας στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά και τις πρώτες δεκατέσσερις ημέρες της ιταλικής εισβολής του 1940 και την αντίσταση στο Καλπάκι, πριν να καταλήξει στα μαύρα χρόνια του Εμφυλίου.
Γιατί ο Τελευταίος Φύλακας;
Γιατί πάντα με συγκινούσαν οι άνθρωποι που αντιστέκονταν, που δεν δίσταζαν να θυσιάσουν τα πάντα για να υπερασπιστούν τις ιδέες και τα πιστεύω τους. Και επειδή πάντα με συγκινούσε η ιστορία των λίγων που πολεμούσαν τους πολλούς. Αναφέρομαι φυσικά στους μαχητές της Ογδόης Μεραρχίας, που με τα πενιχρά μέσα που διέθεταν και όσο στην υπόλοιπη Ελλάδα γινόταν ακόμα επιστράτευση, εκείνοι προέβαλαν αντίσταση μέχρις εσχάτων στην ιταλική επιδρομή. Μια πτυχή που δυστυχώς δεν τονίζεται ιδιαίτερα στην ιστορία που μαθαίνουμε στα σχολεία. Γιορτάζουμε το Όχι του Μεταξά, μας δείχνουν σε φωτογραφίες τον κόσμο εκείνης της εποχής που έτρεχε χαμογελαστός να καταταγεί, αλλά μέχρι να μαζευτεί ο στρατός και να πάει στα σύνορα κάποιοι πολεμούσαν και έχυναν το αίμα τους. Ποιοι ήταν αυτοί; Τι είχαν να υπερασπιστούν; Ποια ήταν η βαθύτερη αιτία που τους όπλιζε;
Τι σας οδήγησε να γράψετε το συγκεκριμένο βιβλίο;
Ήξερα πάντα ότι θα έγραφα ένα τέτοιο βιβλίο από την εποχή που άκουγα τον παππού μου να μου διηγείται τη ζωή του από τον πόλεμο, από το Νησάκι της Λίμνης που γεννήθηκε, από τα πήγαινε έλα στο Μέτσοβο που ζούσε η γιαγιά μου, από τη διδακτική του δράση στη Βωβούσα. Ήταν δάσκαλος και είχε πολύ μεγάλη μεταδοτικότητα. Ήξερε να λέει εκπληκτικές ιστορίες. Οι αγαπημένες μου ήταν με αρκούδες και με λύκους.
Πόσο χρόνος σας πήρε για να το ολοκληρώσετε;
Πέντε γεμάτα χρόνια συστηματικής μελέτης, σχεδιασμάτων και διορθώσεων.
Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια συγγραφής του;
Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν η διασταύρωση των εκατοντάδων ιστορικών και γεωγραφικών λεπτομερειών, η μελέτη και η κατανόηση της ζωής των αρχών του 20ου αιώνα στα Τουρκοκρατούμενα Γιάννενα, η καθημερινότητα των ηρώων, οι συνήθειες των ψαράδων της λίμνης, των αστών της πόλης των Ιωαννίνων και των ανθρώπων που ζούσαν στην ύπαιθρο. Άλλη μεγάλη δυσκολία ήταν η ντοπιολαλιά. Όταν ένα παιδί 18 χρονών από τη Σκλίβανη ή το Τσερβάρι, τον σημερινό Ελαφότοπο στα Ζαγοροχώρια, κρατάει το ντουφέκι δεν μπορεί να μιλά σαν πρωτευουσιάνος. Χρησιμοποιεί τη δική του γλώσσα και τους ιδιωματισμούς. Ομοίως και με τα βλάχικα.
Την πλοκή της ιστορίας την είχατε από την αρχή στο μυαλό σας ή στην πορεία ξεδιπλώθηκε;
Το γεγονός ότι μεγάλο μέρος βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα και σε πραγματικές καταστάσεις, που έζησαν οι πρόγονοί μου, αποκλείει αυτό το ενδεχόμενο. Η πλοκή χωρίζεται σε τρία μέρη όσα και οι ιστορικές περίοδοι που διατρέχουν το βιβλίο. Η πρώτη είναι λίγο πριν την απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τους Τούρκους το 1905. Τότε μια χούφτα αποφασισμένων Ελλήνων Ιωαννιτών, ραγιάδων ακόμα, μυείται στην Ηπειρωτική Εταιρεία με σκοπό να προετοιμάσει την ύπαιθρο για την απελευθέρωση. Τα παιδιά των πρωταγωνιστών της πρώτης περιόδου τα συναντάμε, ενήλικες πια, στη δεύτερη περίοδο, που συνεχίζουν τη δράση των γονιών τους, αυτή τη φορά ως επιστρατευμένοι της 8ης Μεραρχίας απέναντι στους Ιταλούς. Και η τρίτη περίοδος είναι ο εμφύλιος, που βλέπουμε πώς καταλήγουν όλοι αυτοί. Υπήρχε λοιπόν μια διαχρονική συνέχεια στους αγώνες αυτών των ανθρώπων. Ήμουν τυχερός, γιατί αν δεν τα είχα όλα στο μυαλό μου από την αρχή δεν θα την έδινα ποτέ αυτή τη συνέχεια.
Ποια υπήρξε η μεγαλύτερή σας πρόκληση όσον αφορά στο συγκεκριμένο βιβλίο;
Δεν θα σταθώ μόνο στις δυσκολίες, που ανέφερα πιο πάνω. Πολλές άλλες ήταν οι προκλήσεις κατά την πεντάχρονη διάρκεια συγγραφής αυτού του βιβλίου . Γι' αυτό ίσως μου πήρε τόσο καιρό. Αλλά τις ευχαριστήθηκα. Γιατί κάθε πρόκληση με ωθούσε να δουλέψω ακόμα πιο βαθιά, να ψάξω με περισσότερη θέρμη και ζήλο.
Ενδεικτικά, μπορώ να αναφέρω μερικές. Καταρχήν οι μάχες και η αναπαράστασή τους. Έπρεπε να μελετήσω τους χάρτες για να στήσω ακριβώς τις αντιμαχόμενες παρατάξεις. Ευτυχώς, η εμπειρία μου ως πολιτικού μηχανικού με βοήθησε πολύ. Χρειάστηκε και πήγα πολλές φορές επί τόπου για να δω από κοντά τις τοποθεσίες. Ύστερα έπρεπε να δώσω πιστά την στρατιωτική ζωή πριν το Όχι της 28ης Οκτωβρίου. Χρειάστηκε να μελετήσω έγγραφα και βιβλία του ΓΕΣ. Τι ακριβώς σήμαινε π.χ. η κατάσταση «πολεμικός συναγερμός» που είχε κηρυχτεί στην Ογδόη Μεραρχία τρεις μέρες πριν το Όχι; Πού ζούσαν οι φαντάροι ενώ περίμεναν την έναρξη του πολέμου; Σε σκηνές; Στα αμπριά; Στα χαρακώματα; Έψαξα να βρω μαρτυρίες. Κι εδώ η εμπειρία μου ως έφεδρος ανθυπολοχαγός έπαιξε μεγάλο ρόλο.
Επίσης, ένα γεγονός που αποσιωπάται. Ο διοικητής της Μεραρχίας, στρατηγός Κατσιμήτρος, το αναφέρει πλαγίως, είναι ότι υπήρχαν ψυχρές εκτελέσεις των λιποτακτών, γεγονός που 80 χρόνια αργότερα μπορούμε να το διαχειριστούμε ως κοινωνία.
Άλλη μεγάλη πρόκληση ήταν οι συνθήκες κράτησης στη φυλακή του Φιξ, εκεί που οδηγούνταν όλοι οι κομμουνιστές. Ο πατέρας μου πάντα έλεγε για τον πατέρα του πως μπήκε παλικάρι, ευθυτενής και δυνατός και 15 μήνες αργότερα βγήκε τσακισμένος και πως ποτέ δεν συνήλθε, μέχρι που πέθανε. Τι συνέβη εκεί μέσα; Ευτυχώς το βιβλίο του Λάμπρου Μάλαμα, συγκρατούμενου του παππού μου, ήταν πολύ κατατοπιστικό.
Το βιβλίο "Ο Τελευταίος Φύλακας" αποτελεί το τέταρτο συγγραφικό σας δημιούργημα. Το καθένα από τα βιβλία σας είναι τελείως διαφορετικό από τα υπόλοιπα. Πόσο δύσκολο είναι για έναν συγγραφέα να έχει από τη μία την προσωπική του συγγραφική ταυτότητα και από την άλλη να διαφοροποιείται από έργο σε έργο;
Χαίρομαι πολύ που παρακολουθείτε τη συγγραφική μου πορεία. Έχετε απόλυτο δίκιο, κάθε βιβλίο μου είναι διαφορετικό. Σε μια εποχή πολύπλοκη και διαρκώς μεταβαλλόμενη ο συγγραφέας οφείλει να μην μένει ασάλευτος σαν τοτέμ, αλλά διαρκώς να ψάχνεται και να ανανεώνει τις φόρμες του και τις ιδέες του. Κάποτε έρχεται ο κορεσμός, νιώθεις ότι έχεις εξαντλήσει τις τεχνικές σου και πρέπει να καταπιαστείς με κάτι άλλο. Η τέχνη είναι ένα ποτάμι. Ποτέ δεν μπαίνεις στον ίδιο ποταμό δυο φορές.
Τι θέλετε να μείνει στον αναγνώστη, μόλις ολοκληρώσει την ανάγνωση του βιβλίου σας;
Όσοι αναγνώστες έχουν έρθει σε επαφή μαζί μου, μου λένε πως κάνουν μέρες να συνέλθουν και το σκέφτονται για πολύ καιρό μετά. Αυτή η επίγευση είναι που κάνει ένα βιβλίο ξεχωριστό.
Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες έχει πει ότι “Το γράψιμο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα κατευθυνόμενο όνειρο¨. Τι είναι για εσάς το γράψιμο;
Δε συμφωνώ. Η συγγραφή είναι οι έξι μέρες της Δημιουργίας. Η απόλυτη ελευθερία να πλάσεις έναν κόσμο, όπως εσύ τον θέλεις, χωρίς περιορισμούς, χωρίς κατευθύνσεις, χωρίς όνειρα.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος συγγραφικός σας φόβος;
Να ξεμείνω από ιδέες, να καταφύγω στις εύκολες λύσεις. Από αυτή την άποψη το ότι δεν βιοπορίζομαι από το γράψιμο μου δίνει την δυνατότητα να μην συμβιβάζομαι. Δεν θα ήθελα να δώσω μασημένη τροφή στον αναγνώστη, ούτε να ευτελίσω την τέχνη μου με προφανή σκοπό να πουλήσω κάποια παραπάνω αντίτυπα.
Ο Ανδρέας, ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου σας, είναι ένας άνθρωπος με ιδανικά, που δε διστάζει να θυσιάσει γι' αυτά ακόμα και την ίδια του τη ζωή. Αξίζει τελικά να θυσιάζεται κανείς για ένα ανώτερο ιδανικό;
Στην εποχή μας είναι μάταιο. Θα σε πουν τρελό και κανείς δεν θα καταλάβει γιατί το έκανες. Μια μεμονωμένη θυσία θα περάσει απαρατήρητη. Μακάρι να υπήρχε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα, που να οραματιζόταν τις μεγάλες αλλαγές. Αλλά δεν υπάρχει το μεγάλο αφήγημα. Η κοινωνία είναι κατακερματισμένη και οι άνθρωποι συνηθισμένοι να ζουν σε ένα περιβάλλον κατευθυνόμενο και επακριβώς ορισμένο από κάποια πολύ συγκεκριμένα κέντρα και συμφέροντα. Μακριά από μένα κάθε θεωρία συνωμοσίας, αλλά είναι γεγονός ότι οι μοιραίοι και άβουλοι αντάμα στην εποχή μας έχουν γίνει πελάτες και άβουλοι.
Ήταν πραγματικό κάποιο από τα κύρια πρόσωπα που παρουσιάζονται στο βιβλίο σας;
Στο πρόσωπο του κεντρικού πρωταγωνιστή, του Ανδρέα, συμπυκνώνονται οι δύο παππούδες μου. Οι ξεχωριστές ζωές τους έχουν γίνει μία για τις ανάγκες της μυθιστορίας.
Υπάρχουν κοινά στοιχεία του τότε που εξελίσσεται η ιστορία σας με το σήμερα; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει ένας υποβόσκων συμβολισμός;
Ο εθνικός διχασμός, δυστυχώς, δεν έχει εκλείψει. Μπορεί να μην εκφράζεται με τους ίδιους όρους, αλλά στον πυρήνα του παραμένει ο ίδιος. Η δεκαετής κρίση που βιώσαμε, η φτωχοποίηση του ελληνικού λαού, τα μνημόνια που προστάτευσαν τα κεκτημένα μιας μικρής ολιγαρχικής ομάδας, η άνοδος του φασισμού, η έλευση της Αριστεράς στην εξουσία, το δημοψήφισμα του ‘15, όλα αυτά λειτούργησαν διχαστικά και ξύπνησαν μνήμες, που νομίζαμε ότι είχαν εκλείψει. Η κοινωνία διχάστηκε και παραμένει διχασμένη σε καιρούς εθνικά επικίνδυνους με τον Ερντογάν να μας απειλεί ευθέως κι ανοιχτά.
Τι θα θέλετε να μεταφέρετε αν μπορούσατε από εκείνη την εποχή στη σημερινή;
Την αθωότητα πριν τη ματαίωση. Ότι αξίζει να πολεμήσεις για κάτι μεγάλο.
Πώς βρίσκετε το φαινόμενο των best seller;
Δε με ενοχλεί καθόλου. Ίσα ίσα το θεωρώ απαραίτητο για να έχει ο εκδότης την απαραίτητη οικονομική επιφάνεια να εκδώσει βιβλία πιο δύσκολα και πιο απαιτητικά, που μπορεί εισπρακτικά να περάσουν απαρατήρητα, αλλά να έχουν πολλά να πουν. Είναι αυτά τα αθέατα, στον πολύ κόσμο, βιβλία που διαμορφώνουν τη λογοτεχνική σκηνή της χώρας και που κάνουν το έδαφος πρόσφορο για να ανθίσουν και να ευδοκιμήσουν τα μεγάλα λογοτεχνικά κείμενα.
Σύμφωνα με έρευνα της Eurostat οι πίνακες δείχνουν ότι στην Ελλάδα το ποσοστό των ανθρώπων που διάβασαν πάνω από 10 βιβλία τον χρόνο (ηλικίες 25-64) ήταν 7,8%. Τι πιστεύετε ότι φταίει; Μπορεί αυτό το ποσοστό να αυξηθεί;
Θίγετε ένα τεράστιο θέμα που δεν μπορεί να απαντηθεί σε μια συνέντευξη.
Η αίσθησή μου είναι ότι το ποσοστό είναι πολύ μικρότερο. Δεν υπάρχει πολιτική για το βιβλίο. Θα έπρεπε καταρχήν να υπάρχουν σημαντικές δράσεις φιλαναγνωσίας στα σχολεία. Η λογοτεχνία να γίνει αυτόνομο μάθημα. Οι μαθητές να την αγαπήσουν και όχι να την αντιμετωπίζουν ως θέμα στις Πανελλήνιες. Αλλά τι τα θες όταν στο τέλος της χρονιάς καίνε τα βιβλία; Κάτι πάει πολύ στραβά στην εκπαίδευση. Επίσης πρέπει η πολιτεία να βοηθήσει στην εξωστρέφεια των ελληνικών βιβλίων στον κόσμο. Δείτε τι έγινε με τον Λάνθιμο. Μόνο όταν βγήκε έξω και πήρε βραβεία έγινε αποδεκτός και στην Ελλάδα.
Αλλά επειδή δεν θέλω να νομίζετε ότι μου αρέσει να ρίχνω αλλού τις ευθύνες, την πρώτη και κύρια ευθύνη για την σημερινή κατάντια έχουμε εμείς οι ίδιοι, οι άνθρωποι του βιβλίου, οι συγγραφείς και οι εκδότες. Πρέπει να γίνει μια εκ βαθέων συζήτηση και μια εκ βάθρων αλλαγή στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε το βιβλίο και την εκδοτική παραγωγή.
