Η Βίκη Αρβελάκη με καταγωγή από την Ελλάδα γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Γερμανία. Μετά από 17 χρόνια στην Ελληνική Τηλεόραση, ως παρουσιάστρια αρχικά και ως σκηνοθέτιδα μετέπειτα, αποφάσισε να αλλάξει ρότα ζωής και να ασχοληθεί με την παραγωγή ντοκιμαντέρ. Τα ντοκιμαντέρ της έχουν προβληθεί σε διάφορα φεστιβάλ εντός και εκτός ελληνικών συνόρων, ενώ δεν είναι λίγες και οι διακρίσεις που έχουν λάβει.
Αρκετά χρόνια βρισκόσουν μπροστά από την κάμερα ως παρουσιάστρια στο τηλεοπτικό κανάλι “ΚΥΔΩΝ” στην Κρήτη. Πώς αποφάσισες να περάσεις από την παρουσίαση στη σκηνοθεσία και μάλιστα ντοκιμαντέρ;
Αυτό έγινε σταδιακά. Στην αρχή θυμάμαι που έλεγα στον σκηνοθέτη της ζωντανής εκπομπής να μη δείχνει εμένα, αλλά να τραβάει περισσότερο τον καλεσμένο, μιας και το θέμα μας ήταν ο άνθρωπος που είχαμε απέναντί μας.
Σιγά σιγά απέσυρα τον εαυτό μου από την τηλεόραση και για ένα διάστημα μπήκα σε μία φάση όπως ήταν οι “Πρωταγωνιστές” του Θοδωράκη.
Αρχικά είχε τη μορφή ντοκιμαντέρ, αλλά δεν ήταν ακριβώς ντοκιμαντέρ. Ήταν μία εκπομπή, η οποία είχε περισσότερο καλλιτεχνικά στοιχεία.
Αργότερα, που έφυγα από το στούντιο και πήγα σε μορφή συνεντεύξεων, άρχισα να θεωρώ ότι το θέμα είναι το τι έχει να πει ο άλλος.
Απλά αυτό γίνονταν σταδιακά, γιατί η τηλεόραση συνήθως σε καταπίνει.
Ξεκίνησα σιγά σιγά να μπαίνω σε μία άλλη λογική και τελικά αποφάσισα να φύγω από την τηλεόραση, έχοντας κάνει πράγματα ως σκηνοθέτιδα και όχι ως παρουσιάστρια.
Τι είναι αυτό που σε ενέπνευσε να ασχοληθείς με το ντοκιμαντέρ;
Οι ανθρώπινες ιστορίες, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι ανοίγονται. Σου κάνουν "δώρα" κομμάτια της ψυχής τους, τμήματα της ζωής τους. Αυτό με συγκινούσε ανέκαθεν. Μπορεί να με ακούς τώρα να μιλάω πολύ, αλλά γενικά είμαι καλή ακροάτρια. Πάντα από μικρή μου άρεσε να ακούω τους άλλους και τους εμψύχωνα να μου πουν περισσότερα πράγματα. Με αυτόν τον τρόπο κι εγώ μάθαινα.
Ήταν και είναι ένας τρόπος να προχωράω στη δικιά μου ζωή. Το να παίρνω εμπειρίες άλλων ανθρώπων, τις οποίες μπορεί να μη τις ζήσω ποτέ, κάτω από μία ομπρέλα εμπιστοσύνης και αγάπης. Ένα μοίρασμα, που βιώνεις κι εσύ πράγματα και ας μην τα έχεις ζήσει. Σου δημιουργεί μία ενσυναίσθηση, μία αλληλεγγύη προς τον άλλον και προς τους άλλους γενικότερα. Τελικά, βλέπεις και έξω από τη δική σου σφαίρα πραγμάτων. Έξω από τη δική σου διάσταση.
Τι μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για εσένα;
Με εμπνέουν γενικά πράγματα και θέματα...
Τον τελευταίο καιρό με εμπνέουν θέματα του μακρινού παρελθόντος. Ιστορικά θέματα, τα οποία προσπαθείς να τα ξετυλίξεις. Αυτή την περίοδο, που το παρελθόν με γοητεύει αρκετά, αισθάνομαι ότι το παρελθόν, αν και μπορεί να ακούγεται μακρινό, τελικά δεν είναι.
Σε καταστάσεις εννοώ. Βλέπουμε ότι με τον ίδιο τρόπο που ήταν χωρισμένες οι κοινωνίες τότε, με τον ίδιο τρόπο μπορεί να χωριστούν και σήμερα. Αυτό με έχει γοητεύσει αρκετά. Τώρα δεν είναι απόλυτο, ότι θα είναι πάντα έτσι. Με γοητεύουν οι προσωπικότητες και οι απλοί άνθρωποι, οι οποίοι έχουν ζήσει δύσκολες καταστάσεις που νομίζουμε ότι τις έχουν ζήσει στο παρελθόν, ενώ πολύ εύκολα γίνονται ανατροπές και μπορούν να συμβούν και σήμερα. Είναι αυτό που λέμε "προφορική ιστορία".
Μπορείς να καταλάβεις πότε ένας άνθρωπος μοιράζεται κάτι μαζί σου, χωρίς να θέλει να το κατευθύνει προς κάποια ιδεολογική ή πολιτική κατεύθυνση. Γιατί το συναντάμε και αυτό πολύ συχνά. Οι απλοί άνθρωποι μπορεί να μη συνειδητοποιούν πόσο σημαντικά είναι τα πράγματα που έζησαν. Ο απλός τρόπος που στα μεταφέρουν, ο αφηγηματικός τους λόγος. Το πώς οι άνθρωποι αυτοί μοιράζονται κάτι μαζί σου, που γι' αυτούς είναι ένα κομματάκι από τη ζωή τους, για εμένα είναι κάτι πολύτιμο, γιατί ξέρω τι μπορεί να σημαίνει αυτό.
Ποιο από τα ντοκιμαντέρ σου σε δυσκόλεψε;
Κάθε ντοκιμαντέρ, κατά τη διάρκεια που το φτιάχνω, με κάνει να νιώθω ότι δε θα τελειώσει και μου δημιουργεί έναν μεγάλο προβληματισμό. Οπότε πολλές φορές απογοητεύομαι και θεωρώ ή ότι δε θα τελειώσει ποτέ ή πως δε θα γίνει αυτό που θέλουμε. Αλλά πάντα νομίζω ότι η αμφιβολία είναι αυτό που θα το κάνει να ολοκληρωθεί. Είναι ένα μόνιμο αδιέξοδο. Μπορείς να το πεις πείσμα, μπορείς να το πεις και επώαση. Του δίνεις τον χρόνο που σου ζητάει, κάνοντας ένα ποιοτικό ντοκιμαντέρ και όχι μία μηχανική διαδικασία.
Ποιο ντοκιμαντέρ από αυτά που έχεις κάνει θεωρείς ότι σε σημάδεψε ως άνθρωπο;
Η εκκίνηση μου, αυτό που με γοήτευσε να ασχοληθώ με τα θέματα της ιστορίας ήταν “Τα λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς”. Αυτό ήταν η αφετηρία και το σημείο που επιβεβαίωσα ότι η επαφή μου με μεγαλύτερης ηλικίας ανθρώπους μπορεί να δώσει πολύ ωραία αποτελέσματα.
Όλα σου τα ντοκιμαντέρ έχουν ως κεντρικό άξονα ιστορίες που λαμβάνουν χώρα στην Κρήτη. Ποιο είναι αυτό το στοιχείο που σου προσφέρει η Κρήτη ώστε να επιδιώκεις να το προβάλεις μέσα από τη δουλειά σου;
Γιατί νομίζω ότι την Κρήτη την ξέρω καλύτερα από άλλα μέρη. Ξέρω καλύτερα τους ανθρώπους. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορώ να βρεθώ στην Ήπειρο, στην Αθήνα. Απλά οι ταχύτητες, οι ρυθμοί και αυτό που γνωρίζω καλύτερα είναι στην Κρήτη. Επιπλέον, έχω μία αγάπη στο νησί αυτό και θεωρώ ότι υπάρχουν πολλές ανείπωτες ιστορίες, οι οποίες πρέπει να ειπωθούν. Μιας και ζω εδώ αισθάνομαι ότι δε θα έφευγα εύκολα από την Κρήτη για να κάνω πράγματα αλλού. Η βάση μου θέλω να είναι στην Κρήτη και για αυτόν τον λόγο επιμένω στην Κρήτη και στα θέματα που μπορούν να δοθούν από εδώ.
Τα ντοκιμαντέρ σου είναι ανθρωποκεντρικά. Γιατί επιλέγεις αυτού του είδος το ντοκιμαντέρ;
Γιατί με συγκινεί ο άνθρωπος και ανακαλύπτω και τη δική μου φύση μέσα από τους άλλους.
Βλέποντας πώς λειτουργούν οι άλλοι μπορώ να αντιληφθώ πράγματα και για εμένα. Είναι ένα παράθυρο στον κόσμο, το οποίο εγώ μπορεί να μην το έχω, οπότε με ενδιαφέρει να το δω. Δε θα θελήσω να κάνω μία ανούσια συζήτηση.
Αν θα άλλαζες κάτι στη μέχρι τώρα πορεία σου τι θα ήταν αυτό;
Νομίζω ότι θα ήθελα να είχα φύγει λίγο νωρίτερα από την τηλεόραση. Τα τελευταία χρόνια δεν είχα να πάρω κάτι πλέον από αυτή. Παρέμενα για τους λόγους που μένουν οι περισσότεροι άνθρωποι σε μία δουλειά.
Ξεκίνησες το πρώτο σου ντοκιμαντέρ το 2009, όταν η κρίση είχε αρχίσει ήδη να αχνοφαίνεται και όλα σου τα ντοκιμαντέρ τα δημιούργησες μέσα στην οικονομική κρίση. Πόσο εύκολο είναι να εξοικονομήσεις πόρους για τη δουλειά σου;
Αυτά τότε ήταν παραγωγές του καναλιού που εργαζόμουν. Μετά το 2016 έκανα την πρώτη μου παραγωγή και ήταν πολύ χαμηλού μπάτζετ. Δεν είχε πάρει καμία χρηματοδότηση, ωστόσο πήγε πολύ καλά. Προβλήθηκε από τα κανάλια, διακρίθηκε. Πήρε κάποια χρήματα, αφού είχε ολοκληρωθεί. Αυτό ήταν πολύ μακρινό για να κατανοήσεις το πώς δουλεύει ολόκληρο το πεδίο του κινηματογράφου στην Ελλάδα. Ακόμη και τώρα, που είμαι κάποια χρόνια στον χώρο, θεωρώ πως θέλει αφοσίωση. Όλο αυτό είναι πολύ χρονοβόρο, αλλά και πολύ δημιουργικό.
Αρκετοί υποστηρίζουν ότι οι Έλληνες δε συμπαθούν ιδιαιτέρως το ντοκιμαντέρ. Κοινώς, το ντοκιμαντέρ δεν “πουλάει”. Ποια η προσωπική σας άποψη;
Ετσι και αλλιώς το ντοκιμαντέρ έχει συγκεκριμένο κοινό. Μπορώ να καταλάβω τον λόγο για τον οποίο τα τηλεοπτικά κανάλια στην Ελλάδα δεν ενσωματώνουν στο πρόγραμμά τους ντοκιμαντέρ.
Ποιος είναι ο λόγος;
Ο λόγος είναι ότι δεν πουλάει. Αυτός είναι ένας φαύλος κύκλος βέβαια. Έχουμε ένα προϊόν, το οποίο πουλάει, δεν προκύπτει κάποια καλλιέργεια από αυτό, άρα αυξάνουμε τη μερίδα των ανθρώπων στους οποίους δεν πουλάει το ντοκιμαντέρ, πουλάνε άλλα πράγματα όμως.
Είναι γενικά το πως καλλιεργείς και πώς εκπαιδεύεις το κοινό σου. Γιατί βλέπουμε ότι σε άλλες χώρες, όπως είναι στη Λατινική Αμερική όπου έχουν προσπαθήσει και επενδύσει να λειτουργήσει η εκπαιδευτική τηλεόραση και το ντοκιμαντέρ, το επίπεδο των ανθρώπων αρχίζει να ανεβαίνει. Και το κομμάτι του αναλφαβητισμού έχει αλλάξει μέσα από εκπαιδευτικά τηλεοπτικά προγράμματα. Μπορείς να καταλάβεις, λοιπόν, γιατί όλη η βιομηχανία της τηλεόρασης λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή είναι οφθαλμοφανές. Πλέον, όλα λειτουργούν με το πόσα ευρώ μπαίνουν στο ταμείο.
Αυτό μπορεί να αλλάξει;
Σίγουρα ευχάριστο θα ήταν να αλλάξει. Εγώ θα το ήθελα πολύ. Είμαι αισιόδοξη. Δεν ξέρω όμως εάν κάνω καλά που είμαι. Νομίζω ότι οι αλλαγές στα κανάλια ξεκινούν από ανθρώπους που δουλεύουν εκεί, οι οποίοι βλέπουν αυτό που δεν βλέπουν οι πολλοί. Ξέρεις, ακόμα και μικρές αλλαγές στα προγράμματά τους προέρχονται από ανθρώπους που έχουν θελήσει πολύ να φέρουν κάποια αλλαγή. Δε χρειάζονται πολλοί. Λίγοι ήταν αυτοί που έκαναν πάντα τη διαφορά.
Ο χώρος της σκηνοθεσίας θεωρείται κατά βάση ανδροκρατούμενος. Ωστόσο εσύ έχεις αρκετές διακρίσεις στο ενεργητικό σου. Πόσο δύσκολο είναι για μία γυναίκα να ξεχωρίσει και να διακριθεί;
Ο χώρος του ντοκιμαντέρ είναι ένας αρκετά ευγενής χώρος και για να είμαι ειλικρινής έχω πάρει συμβουλές και βοήθεια και γενικά στήριξη και από άντρες και από γυναίκες σκηνοθέτιδες, το οποίο με ευχαριστεί πολύ. Αισθάνομαι ότι, εάν μιλάμε για συγκεκριμένα ντοκιμαντέρ, ακόμα και στην Ελλάδα υπάρχει μία καλή μαγιά. Νιώθω πολύ καλά όταν συναντώ ανθρώπους σε φεστιβάλ. Ο διάλογος που αναπτύσσεται είναι ωραίος. Υπάρχει μία ευγένεια πίσω από αυτό.
Επόμενο ντοκιμαντέρ;
Από πέρυσι έχουμε ξεκινήσει γυρίσματα πάλι για ένα ιστορικό θέμα, αλλά για να είμαι ειλικρινής τώρα τελευταία κάνω κάποιες σκέψεις και για ένα πολύ προσωπικό μου ζήτημα, το οποίο έχει να κάνει με την Κρήτη και τον τρόπο με τον οποίο έγινε η μετανάστευση. Τον τρόπο με τον οποίο μετακινήθηκαν οι πληθυσμοί, οι Έλληνες τη δεκαετία του '60, όπως ήταν και ο πατέρας μου μέσα σε αυτούς. Tι έγινε τη δεκαετία του '60 όπου έφυγαν από εδώ μισό εκατομμύριο Έλληνες και πήγαν στη Γερμανία "γκασταρμπάιτερ". Είναι κάτι το οποίο λες και δεν έχει υπάρξει. Γενικά, όλο αυτό έχει αφήσει ένα αποτύπωμα, το οποίο δεν έχει μπει σε λόγια και έχει αρχίσει να με προβληματίζει δημιουργικά.
To επίσημο κανάλι της Βίκης Αρβελάκη στο YouΤube.
