“Η ζωή είναι ένα ταξίδι που χάνεσαι. Ωραίο είναι να χάνεσαι στο ταξίδι και να μην ξέρεις που πας. Κι εμένα η ζωή μου έδωσε αυτή τη χαρά. Να ταξιδεύω, να χάνομαι, να μαζεύω τα κομμάτια μου. Δίπλα σε προσωπικότητες, που πραγματικά ήταν στυλοβάτες. Στυλοβάτες ζωής, μέντορες, άνθρωποι του πνεύματος, της τέχνης.”
“Τι να θυμηθώ; Τον Μανό Χατζηδάκι, τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Δημήτρη Άναλι, τον συγγραφέα Γιώργο Ιωάννου, τον Μίνω Αργυράκη, τον Αλέξανδρο Ιόλα, τον Andy Warhol, τον Τάκη, τον Αλέξη Ακριθάκη. Έρχεσαι πια σε ένα σταθμό της ζωής που λες, «θέλω και άλλο να ταξιδέψω και να βρω και άλλους συνεπιβάτες στο ταξίδι αυτό, να κατεβαίνουν στο σταθμό της ζωής, στο σταθμό του τρένου» ”.
Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε η συνέντευξη με τον σύμβουλο τέχνης, Νίκο Σταθούλη.
Τέτοια ονόματα υπάρχουν πια;
Όχι. Είναι απότοκο της κρίσης. Η οικονομική κρίση ήταν αποτέλεσμα της πνευματικής κρίσης, που πέρασε ο τόπος. Είχαμε ένα υπέροχο μπουκέτο πνευματικών ανθρώπων και το αμαυρώσαμε. Τον Γιάννη Τσαρούχη τον οδηγούσαμε στο δικαστήριο, ως ιερόσυλο ότι έκλεβε εικόνες. Tον Μάνο Χατζηδάκι “συκιά” τον ανεβάζανε “πούστη” τον κατεβάζανε. Τον Ιόλα τον κατακερματίσανε. O Μίνως Αργυράκης πέθανε σε ένα γηροκομείο. Ο Τάκης έφτασε στη δύση της ζωής του για να δει να γίνεται μία σοβαρή έκθεση, γιατί ο πρώην Δήμαρχος της Αθήνας, Νικήτας Κακλαμάνης, πέταξε τα έργα του από την Διονυσίου Αρεοπαγίτου και η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα τα άφησε στη γλυπτοθήκη να σαπίσουν.
Δεν έχουμε κορώνα στο κεφάλι μας ανθρώπους, οι οποίοι είναι λίγο καλύτεροί μας.
Ακόμη και οι νέες γενιές έτσι λειτουργούν. Όποιος υπερέχει πρέπει να τσακιστεί. Το αγελαίο, η μάζα, ο μαζάνθρωπος σήμερα, είναι αυτός που υπερισχύει. Το να μην είσαι άλλος ένας και να είσαι ένας άλλος, αυτό δεν το επιτρέπει σήμερα η πραγματικότητα.
Δεν υπάρχουν σήμερα πνευματικοί άνθρωποι;
Σήμερα δεν υπάρχουν πνευματικοί ταγοί κι αν υπάρχουν, αυτοί παφλάζονται μέσα στα μίντια, γίνονται μαϊντανοί, μπαίνουν στα κόμματα, ζητούν επιβεβαίωση από φτηνά και επούσια καθημερινά στοιχεία. Δε γνωρίζουν ότι ένας πνευματικός άνθρωπος είναι ασκητής, είναι και πολεμιστής, είναι και σαμουράι, προορισμένος να σκοτώνει οτιδήποτε περιττό της ζωής και η πολιτική είναι περιττή, τα χρήματα είναι περιττά.
Είναι περιττή η πολιτική; Μπορούν να γίνουν αλλαγές μέσα από άλλους δρόμους;
Η πολιτική, ξέρετε, είναι ένα στοίχημα του εφικτού, όμως τα τελευταία χρόνια είναι βόθρος. Έχει μαγαρίσει υπέροχα ονόματα της τέχνης και της δημιουργίας.
Ωστόσο, και ο Χατζηδάκις και ο Μικρούτσικος έγιναν υπουργοί Πολιτισμού.
Kι αυτό ήταν το λάθος τους. Γιατί ο Χατζιδάκις κατέληξε να είναι ενας υπάλληλος του Κοσκωτά, όταν έβγαζε αυτό το υπέροχο περιοδικό, το “Τέταρτο”. Δεν τον αμφισβητούμε και δεν τον κατηγορούμε.
Καλώς ή κακώς η πολιτική, όμως, καθορίζει τη ζωή μας. Εάν οι πνευματικοί άνθρωποι θέλουν να προσφέρουν πέρα από το έργο τους, με ποιο τρόπο μπορούν να το πράξουν;
Ξέρετε κάποιον σοβαρό πνευματικό ταγό σήμερα, που να ασχολείται με την πολιτική; Δεν υπάρχει. Κι αυτοί που υπήρχαν καταστράφηκαν ουσιαστικά, καταστράφηκαν και συμβολικά. Ο Μικρούτσικος δεν άφησε έργο πολιτικό. Έγινε υπουργός πολιτισμού και ήταν ο χειρότερος υπουργός πολιτισμού, που πέρασε ποτέ από τον τόπο. Γιατί του βγήκε ο εγωκεντρισμός και το εγωπαθές.
Πείτε μου έναν υπουργό πολιτισμού, πνευματικό άνθρωπο, που πέρασε από τον τόπο αυτό. Και η Λύδια Κονιόρδου ήταν μία πολύ ωραία εσάρπα. Δεν έκανε έργο.
Στην Ελλάδα δεν πουλάει ο πολιτισμός;
Όχι. Μάλιστα είσαι και γραφικός εάν εργάζεσαι ως πολιτιστικός συντάκτης. Ποιος υπουργός πολιτισμού, ποια κυβέρνηση έχει βάλει υψηλό στόχο τον πολιτισμό; Καμία. Ωστόσο είναι γνωστό πως ο συγκερασμός του πολιτισμού και της πολιτικής έχει κάνει θαύματα στην ιστορία της τέχνης. Εμείς ποιον είχαμε υπουργό πολιτισμού; Μια υπέροχη ηθοποιό χωρίς πολιτισμό. Χωρίς ίχνος πολιτισμού, τη Μελίνα Μερκούρη.
H Mερκούρη δεν είχε πολιτισμό;
Eξαιτίας της Μελίνας χάσαμε ένα υπέροχο μουσείο και 10.000 έργα τέχνης του Αλέξανδρου Ιόλα. Εξαιτίας της δεν αποκτήσαμε τη συλλογή Κωστάκη, που τη χάριζε τότε. Τι έκανε ως υπουργός πολιτισμού η Μελίνα Μερκούρη; Ότι έκανε το ΔΠΘΕ και ανέβασε τον Μπρεχτ πάνω στα βουνά να φάνε τυρόγαλα; Αυτά δεν είναι σοβαρά πράγματα.
Στην Ελλάδα πια Εθνική Γκαλερί έχουμε;
Δεν υπάρχει. Έχουμε μία μπιραρία, που την έκαναν μουσείο, το Φιξ.
Και λέμε έχει ύψος για να βάλεις ψηλά έργα. Έχουμε μία πινακοθήκη, που ήταν σταύλος, έκλεψαν κι έναν Πικάσο που είχαμε κι αντί να βάλουν έναν άνθρωπο νέο να την απογειώσει είναι μία γυναίκα που έχει πεισμώσει να την κάνει ένα τάφο της τέχνης. Έναν οίκο ευγηρίας της τέχνης. Γιατί δεν έχουμε όραμα για την τέχνη.
Οι εθνικές πινακοθήκες σε όλο τον κόσμο σήμερα είναι εφαλτήρια νέων ιδεών και νέων τάσεων. Περιμένουμε τα θυρανοίξια το 2021 και να δούμε τι θα γίνει με την εθνική πινακοθήκη. Το κράτος δεν αγαπά την τέχνη στην Ελλάδα, γιατί εάν την αγαπούσε θα ήμασταν αυτή τη στιγμή 20 χρόνια μπροστά. Μέσα από την τέχνη γίνονται τα μεγάλα ανοίγματα και οι κυβερνήσεις μέσα από τις τέχνες κάνουν τη διαφορά. Εάν μπορούσαμε να καταργήσουμε το Υπουργείο Πολιτισμού θα ήμασταν πρωτοπόροι.
Έχετε πει πως “Η τέχνη είναι προορισμένη, για να ρίχνει κυβερνήσεις και όχι για να τις υπηρετεί”.
Αυτό μου το είχε πει ο ακριβός μου φίλος, ο Αλέξης ο Ακριθάκης, “ότι ο καλλιτέχνης είναι προορισμένος να ρίχνει κυβερνήσεις και όχι να τις υπηρετεί”. Ένας στρατευμένος καλλιτέχνης δεν είναι καλλιτέχνης. Υπηρετεί άλλα συμφέροντα.
Μπορεί η τέχνη να ρίξει κυβερνήσεις;
Μπορεί ο καλλιτέχνης να ρίξει κυβερνήσεις. Οι μεγαλύτερες επαναστάσεις έχουν ξεκινήσει από την τέχνη. Ένα έργο τέχνης μπορεί να σου δώσει πολλά περισσότερα μηνύματα από όσα μπορεί να σου δώσουν 15 κυβερνήσεις.
Σήμερα υπάρχει όραμα;
Δεν υπάρχει. Ποιο είναι το όραμα; Όταν μιλάμε για πολιτισμό μιλάμε για το ποιος είσαι, όχι για το πόσα έχεις. Οπότε…Ο Ιόλας πίστεψε σε μία Ελλάδα, η οποία δεν υπήρξε.
Ωστόσο, ήταν πάρα πολύ άντρας στην υπόσχεσή του. Στο Παρίσι, όταν ο Καραμανλής του είπε πως “η Ελλάδα είναι μία φτωχή χώρα και εσείς οι πλούσιοι κάτι πρέπει να προσφέρετε”, ο Ιόλας του είπε πως θα φτιάξει το μεγαλύτερο μουσείο σύγχρονης τέχνης, που υπάρχει στον κόσμο. Και το είχε φτιάξει. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που ζήσαμε με τον Ιόλα. Το σπίτι του να γίνει ένα κρανίο ξεδοντιασμένο.
Ο Ιόλας είχε πει πως “ο συλλέκτης δεν έχει πλούτο μέσα του και προσπαθεί να πλουταίνει με πράγματα που τα βρίσκει και τα πληρώνει για να τα έχει γύρω του”. Ποιο είναι το προφίλ του σύγχρονου συλλέκτη;
O Iόλας αναφέρονταν στους σύγχρονους συλλέκτες. Ο σύγχρονος συλλέκτης επιθυμεί να καλύψει την ανωνυμία του γύρω από τα επώνυμα έργα τέχνης, που έχει η συλλογή του. Αυτό είναι δυστυχία. Γιατί ο συλλέκτης πρέπει πάνω από όλα να είναι μέντορας, να εμπνέει και να καθοδηγεί τους καλλιτέχνες και όχι να υποκλέπτει την υπογραφή τους. Υπάρχουν συλλέκτες, οι οποίοι καμαρώνουν σαν γύφτικα σκεπάρνια, δίπλα σε έργα επώνυμων καλλιτεχνών. Όμως, δεν είναι αυτή η έννοια του συλλέκτη. Εάν θέλετε να μιλήσουμε με χρηματιστηριακούς όρους, η τέχνη σήμερα είναι ένα χρηματιστήριο και το σέβομαι αυτό, γιατί έτσι είναι η εξέλιξη της. Όταν βγαίνουν καλλιτέχνες και πουλάνε τα έργα τους εκατομμύρια, το χρηματιστήριο της τέχνης ορίζει το χρηματιστηριακό παιχνίδι.
Γι’ αυτό σήμερα οι περισσότεροι επενδυτές έχουν καράβια και έργα τέχνης. Παλαιότερα, ο πραγματικός συλλέκτης ήταν ο μέντορας του καλλιτέχνη. Του άνοιγε δρόμους.
Ο Ιόλας είχε πει στη δημοσιογράφο Μαρία Καράβια, πως ήταν νταβατζής της τέχνης.
Ο Ιόλας ήταν μία μαμή. Εκμαίευε το ταλέντο του καλλιτέχνη. Ο Ιόλας ήταν ένα παράδειγμα διεθνές, το οποίο δυστυχώς κατακρεουργήθηκε στην Ελλάδα.
Γιατί παρεξήγησαν τον Ιόλα;
Ο Ιόλας είχε ένα χιούμορ αμερικάνικο, ήταν Αλεξανδρινός και κανένας ποτέ δεν κατάλαβε το αλεξανδρινό στοιχείο του χαρακτήρα του. Ο Ιόλας ήταν σουρεαλιστής. Και δυστυχώς βρέθηκε μία δεύτερη δημοσιογράφος της εποχής κι έκανε καριέρα καθυβρίζοντάς τον.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Ήμασταν στη Νέα Υόρκη, στο Factory του Andy Warhol και βλέπαμε το κύκνειο άσμα του Μυστικού Δείπνου, που ήταν στα πόδια μας. Γυρίζει τότε ο Αλέξανδρος και λέει στον Warhol “Αχ! Άντι αγάπη μου θα τα πουλήσουμε όλα στο Μιλάνο και θα γίνουμε μπάρμαν”. Και πετάγεται ο Warhol και του απαντά “Όχι Ιόλα, νταβατζήδες να γίνουμε αγάπη μου, αυτό είναι το καλύτερο”. Αυτό, λοιπόν, στην Αμερική ήταν χιούμορ. Αν γίνονταν στην Ελλάδα θα τους είχε πάρει ο διάολος και τους δύο. Γιατί στην Ελλάδα δεν ξέρουμε τι σημαίνει χιούμορ. Εδώ ξέρουμε μόνο τι σημαίνει πλάκα. Πρέπει να είσαι ιδιοφυής για να έχεις χιούμορ. Αυτό το έχουν πληρώσει πάρα πολύ ακριβά υπέροχοι άνθρωποι από αμόρφωτους, οι οποίοι δεν ήταν ποτέ πολύ έξυπνοι. Κι εδώ στην Ελλάδα οι βλάκες είναι αυτοί οι οποίοι κυριαρχούν, κυβερνούν, εξουσιάζουν. Είναι το καθεστώς.
Πώς γνωρίσατε τον Ιόλα και σας όρισε βιογράφο του;
Από τον Παύλο τον Μπακογιάννη. Όταν δούλευα ως δημοσιογράφος στο περιοδικό “ΕΝΑ”. O Μπακογιάννης με έστειλε να κάνω το πορτρέτο του Ιόλα. Έτσι τον γνώρισα και με κάλεσε να παρεβρεθώ στα εγκαίνια της δωρεάς, που είχε κάνει στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Στο ξενοδοχείο “Ηλέκτρα” μου έκανε την πρόταση. Έγινε μάλιστα κι ένα επεισόδιο. Μέσα στη σουίτα του Ιόλα βρισκόταν και ο συγγραφέας, Κώστας Ταχτσής. Όταν ο Ιόλας μου είπε να γίνω ο προσωπικός του βιογράφος, τότε ο Ταχτσής άρχισε να φωνάζει “Μωρή πουτάνα” και του πέταξε ένα τασάκι, που αν δεν κουνιόταν ο Ιόλας θα τον είχε σκοτώσει. Γύρισε τότε ο Ιόλας και λέει “Άκου να σου πω αγάπη μου, έχω τόσες ζωές, που μπορώ να έχω όσους βιογράφους θέλω”.
Όταν επιστρέψαμε στην Αθήνα αποδέχτηκα την τιμή. Από εκεί και πέρα, κάθε μέρα από τις 5 το απόγευμα μέχρι τις 8 βρισκόμουν σπίτι του και ταξινομούσα το υλικό.
Σας άγχωνε αυτό;
Με άγχωνε, γιατί ήταν ένα εξαίσιος ψεύτης. Μου είχε πει 12 φορές διαφορετική ημερομηνία γέννησης. Ταξίδεψα τότε στην Αλεξάνδρεια για να βρω το πιστοποιητικό βάφτισης, να μάθω πότε γεννήθηκε.
Γιατί σας είχε πει να δημοσιεύσετε τη βιογραφία του 25 χρόνια μετά από το θάνατό του;
Επειδή ο Ιόλας γνώριζε πως τα πράγματα στην Ελλάδα έρχονται 25 χρόνια αργότερα. Πίστευε πως η ελληνική κοινωνία θα ήταν πιο έτοιμη να αποδεχτεί αυτήν την περσόνα.
Αν ζούσε τώρα ο Ιόλας θα ήταν πιο εύκολα τα πράγματα για τον ίδιο;
Βέβαια, γιατί έχει αλλάξει η ελληνική κοινωνία. Φανταστείτε ότι μετά τη Χούντα περάσαμε τη μεγαλύτερη “Χούντα” που ήταν ο λαϊκισμός του ΠΑΣΟΚ. Κυβερνούσε ο Κουρής με την Αυριανή. Αυτός ο υφέρπον φασισμός του “Αυριανισμού”. Σήμερα λέμε ΠΑΣΟΚ και νομίζουμε ότι ήταν μία πολύ ωραία περίοδος. Όχι, ήταν χειρότερη περίοδος από τη Χούντα, γιατί η Χούντα ήταν μία αθέμιτη πράξη, που συνέβη στη χώρα, ενώ το ΠΑΣΟΚ με τον Αυριανισμό και τον λαϊκισμό ήταν μία ηθελημένη κατάσταση. Αυτοί στήριξαν την “Αυριανή”, όταν πουλούσε 400.000 φύλλα την ημέρα επί μίας δραχμής. Ότι έκανε και ο ΣΥΡΙΖΑ. Χειρότερος λαϊκισμός δεν έχει περάσει από τη χώρα. Υπέροχοι άνθρωποι είχαν αριστερό πρόσημο και τελικά αποδείχθηκαν οι χειρότεροι και από τον τελευταίο τροχό της αμάξης.
Είναι αλήθεια πως ο Ιόλας ανακάλυψε τον Andy Warhol και ήταν ο πατέρας της Pop Art;
O Iόλας το 1952 γνώρισε τον Andy Warhol, κάτι του άρεσε, κάτι κατάλαβε κι έγινε μέντοράς του.
Οι Έλληνες δε γνωρίζουν πως ο Ιόλας υπήρξε ο εμπνευστής της Pop Art. Δε γνωρίζουν καν πως ο Ιόλας υπήρξε ο κατεξοχήν άνθρωπος, που στήριξε τον σουρεαλισμό και τον πήρε από την Ευρώπη και τον πήγε στην Αμερική.
Ήταν αλήθεια αυτό που είχε πει ο Ιόλας στον Αndy Warhol, στο έργο του “Ο Μυστικός Δείπνος”, στη θέση του Ιούδα να βάλει τον Έλληνα;
Nαι και του είπε πολύ έξυπνα ο Αndy Warhol, “Αχ Ιόλα μου ο Leonardo da Vinci δε θα μου το επέτρεπε αυτό”. Και τότε ο Ιόλας του απάντησε “Καλά, κάνε ό,τι καταλαβαίνεις”. Είχαν πάρα πολύ χιούμορ.
Εσείς είχατε γίνει φίλος με τον Αndy Warhol. Τι θυμάστε από αυτόν;
Ο Αndy, από τότε που τον πυροβόλησε το ‘68 η Valerie Solanas, φορούσε κορσέδες. Όσες περούκες είχε, είχε και άλλους τόσους κορσέδες. Φορούσε τους κορσέδες γιατί δεν μπορούσε να μιλήσει, επειδή ήταν πολλά τα τραύματα, γι’ αυτό και μιλούσε σιγά.
Κάποια φορά στο Factory, μόλις είχε τελειώσει τη γυμναστική του, μου λέει “Αχ αγάπη μου πρέπει να βάλω τον κόκκινο κορσέ”. Λέω “Καλά τι μου λέει τώρα”. Tότε τον είδα να σηκώνει την μπλούζα του, να βγάζει τον λευκό κορσέ και να φορά τον κόκκινο. Εγώ έμεινα με το στόμα ανοιχτό. Και μου λέει “Δεν έχω μόνο κόκκινο, έχω όλα τα χρώματα. Έλα να δεις” . Ανοίγει και βλέπω, δεν ξέρω πόσους κορσέδες. Καθημερινά η ζωή τους ήταν μία παράσταση.
Μια άλλη φορά φεύγουμε για να πάμε από το Factory στο Broadway, για να δούμε μία εξαιρετική παράσταση φλαμένγκο με μία τσιγγάνα 78 χρονών. Στη λιμουζίνα φεύγοντας, χτυπιόνταν κάνοντας φλαμένγκο για να μιμηθεί την τσιγγάνα. Και του λέω, “Καλά γιατί το κανείς αυτό;” “Για να δω αν θα έχω τις ίδιες κινήσεις όταν γίνω 78 χρονών”, μου απαντά.
Είχε κάτι πολύ έντονο ως προσωπικότητα, που σας κάνει να λέτε πως τίποτα δεν είναι τυχαίο σε αυτή τη ζωή;
Ο Αndy Warhol έκανε πράγματα, που άλλος θα χρειαζόταν 10 ζωές. Δημιούργησε ένα εργοστάσιο τέχνης. Τον ρωτούσα που ήταν το γραφείο του και μου έλεγε “Δεν έχω γραφείο”. Όλη μέρα ανεβοκατέβαινε σκάλες. Ήταν αεικίνητος. Το Factory ήταν ένα μελίσσι. Ένα εργοτάξιο στο οποίο έβλεπες “αδελφές”, αυτούς που ήθελαν να γίνουν ηθοποιοί, σκηνοθέτες, ζωγράφους. Ερχόταν ο πιο φτωχός καλλιτέχνης και δίπλα σταματούσε μία λιμουζίνα και κατέβαινε μία κυρία για να φωτογραφηθεί με την Polaroid, προκειμένου να της κάνει το πορτρέτο της.
Ήταν μία μικρογραφία ολόκληρης της Αμερικής μέσα σε ένα Factory.
Toν Rudolf Νureyev πώς τον γνωρίσατε;
Τον Rudolf τον συνάντησα 3 φορές. Μία το ’85, όταν χόρεψε για τελευταία φορά και ανακοίνωσε στον Αλέξανδρο Ιόλα ότι είχε aids. Και τότε ο Ιόλας του λέει “Πάνω στο σανίδι θα πεθάνεις, θα ματώσεις” και βγάζει ένα δαχτυλίδι που φορούσε 10 καράτια και του το φοράει λέγοντάς του “Πάρε λίγη από τη δύναμη του και ανέβα πάνω να ματώσεις”. Ήταν η τελευταία του παράσταση. Ο Rudolf τον λάτρευε τον Ιόλα, ήταν πολύ φίλοι.
Τι ήταν αυτό το ξεχωριστό, το οποίο είχε ο Ιόλας ως άνθρωπος;
Ο Ιόλας ήταν μία μαμή του πνεύματος. Ήταν ένας άνθρωπος, ο οποίος σε έβλεπε, αρκούσαν 5 λεπτά να μιλήσει μαζί σου, για να εκμαιεύσει το ταλέντο που κρύβεις μέσα σου. Σε βοηθούσε να εκφραστείς μέσω του ταλέντου σου. Μισούσε την οκνηρία, λάτρευε τον εργάτη.
Ο Ιόλας είχε να κάνει με τα μεγαλύτερα μυαλά του αιώνα. Από Greta Garbo, Marlene Dietrich από ηθοποιούς, από επιχειρηματίες Rockefeller, Rothschild. Ο χώρος των επιχειρήσεων, ο χώρος των συλλεκτών, ο χώρος της πολιτικής. Γι’ αυτό ο Ιόλας έλεγε ότι ήταν πιο πλούσιος από τον Ωνάση, γιατί ο Ωνάσης είχε μηδενικά, ο Ιόλας όχι. “Βάλτε όσα μηδενικά θέλετε, εγώ είμαι πιο πλούσιος από τον Ωνάση”. Και είναι γεγονός.
Ο Ιόλας υπήρξε ένα φαινόμενο.
Έχει βγει αντίστοιχος άνθρωπος τα τελευταία χρόνια, που να δίνει γραμμή στην τέχνη παγκοσμίως;
Όχι. Τσαρλατάνοι υπάρχουν σήμερα. Δεν υπάρχουν σοβαροί συλλέκτες με την έννοια του να είναι και μέντορες. Τώρα, έρχεται ο κάθε “συλλέκτης” και προσπαθεί να σου κάνει και 50% έκπτωση για να αποκτήσει λίγη από τη διαμαντόσκονη του καλλιτέχνη. Αυτός δεν είναι συλλέκτης, είναι κάτι άλλο.
Ο καλλιτέχνης για τον Ιόλα ήταν παιδί του. Συμμετείχε στις καθημερινές του αγωνίες. Του πλήρωνε το ενοίκιο, τον βοηθούσε να σπουδάσει τα παιδιά του, προκειμένου να συγκεντρωθεί στο έργο του. Ποιος γνωρίζει πως ο Ιόλας έστειλε τον Κώστα Γαβρά στο Παρίσι να σπουδάσει χορό, όχι για να ασχοληθεί με τη σκηνοθεσία. Κι αυτός έγινε σκηνοθέτης και καλά έκανε. Ο Γαβράς ήταν ένας υπέροχος χορευτής στα μπαλέτα της Δώρας Στράτου. Είχε ένα καταπληκτικό κορμί. Στη βιογραφία του δεν το λέει.
Ο Βίνσεντ Βαν Γκονγκ είχε πει πως “Η τέχνη υπάρχει για να δίνει παρηγοριά σε όσους έχει τσακίσει η ζωή”.
Ισχύει αυτό. Εξαρτάται εάν κάνεις τέχνη για να εκφραστείς ή τέχνη για να ζήσεις. Μου έλεγε ο Αλέξης ο Ακριθάκης μία εξαιρετική ατάκα. “Βάστα αγάπη μου Νίκο μη γίνεις καλλιτέχνης, το πληρώνεις πολύ ακριβά”. Σίγουρα η τέχνη σε βγάζει από την καθημερινότητα. Σου ανοίγει μία πόρτα που έχει να κάνει με το αιώνιο στοιχείο. Χρειάζεται πολύ συνέπεια, πολύ σκληρότητα, πολλή σιωπή για να αντιληφθείς και να φτάσεις στο σημείο της αιωνιότητας. Χρειάζεται πελώρια σεμνότητα, πελώρια σιωπή και απέραντη σοβαρότητα. Είναι τρία στοιχεία τα οποία πρέπει να έχει ένας καλλιτέχνης.
Πώς βλέπετε την τέχνη σήμερα;
Ωραίο μου χρηματιστήριο. Σήμερα ο καλλιτέχνης δεν είναι ποιος είναι, αλλά πόσα έχει.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας έργο τέχνης;
Θα σας πω κάτι. Το αγαπημένο μου έργο τέχνης, είναι ένα πορτρέτο δικό μου, από μολύβι, που μου έφτιαξε ο Andy Warhol το 1985, στη Νέα Υόρκη. Ο Keith Haring, ο οποίος ήταν μαέστρος των graffiti μου έχει κάνει στο πόδι ένα τατουάζ με ένα μωρό που μπουσουλάει. Οπότε είναι κι ένα έργο τέχνης, το οποίο το κουβαλώ μαζί μου.
Ποιο έργο τέχνης θα θέλατε να είχατε;
Το έργο το οποίο θα ήθελα να έχω στη συλλογή μου είναι ο Άγιος Σεβαστιανός του Τάκη.
Έχετε κάποιο αγαπημένο καλλιτέχνη;
Ο αγαπημένος μου καλλιτέχνης ήταν ο Αλέξης ο Ακριθάκης. Φίλος μου αγαπημένος. Ευαγγέλιο στη ζωή μου. Επαναστάτης κι ένα αθώο παιδί. Τον αγάπησα πολύ και με αγάπησε πολύ. Με τίμησε με τη φιλία του. Είναι ένα παράδειγμα καλλιτέχνη για εμένα.
Έχετε γνωρίσει μεγάλες προσωπικότητες. Τι σας δίδαξε η ζωή από όλους αυτούς;
Ότι το μεγαλύτερο κεφάλαιο της ζωής είναι η απλότητα. Όσο πιο ταπεινός είσαι τόσο περισσότερο περιεχόμενο έχεις. Το να είσαι, όχι να φαίνεσαι. Δίπλα σε τόσες μεγάλες προσωπικότητες κατάλαβα ότι μπορεί να γίνεις ένας άλλος, όχι άλλος ένας, ακολουθώντας το προσωπικό σου όραμα, που είναι ανηφορικό. Το τέλος στεφανώνει το έργο.
Πώς θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας;
Είμαι ένα Bεδουίνος στη σκόνη του μέλλοντος. Αυτό θα μπορούσα να πω μόνο.
Αισθάνομαι πάντα σαν ένα παιδί κατηχητικού σχολείου. Όλοι μου οι φίλοι ήταν σαν κατηχητές μου, με κατηχούσαν. Με έχτισαν. Είμαι χτισμένος γερά. Γι’ αυτό και στην προσωπική μου ζωή, δεν αισθάνθηκα ποτέ μόνος, γιατί πάντα ήμουν δίπλα σε υπέροχους ανθρώπους, που καθόρισαν την πορεία μου.
